Calmucos

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Calmucos
Хальмгуд
Un calmuco
Rechions con comunidaz importants
Rusia 178.000
Mongolia 205.000
China 139.000
Idiomas
Calmuco y oirat
Relichión
Budismo y cristianismo ortodoxo
Pueblos relacionaus
Pueblos mongols

Os calmucos son un pueblo que habita as estepas d'a baixa Volga, estando poco mes d'a metat d'os habitants d'a Republica Autonoma de Calmuquia, tamién bi n'ha uns pocos en atras rechions d'o sud d'a Federación Rusa. Charran una luenga mongola occidental en vías de desaparición y son budistas lamaístas con una minoría convertita a lo cristianismo ortodoxo. En 1989 yeran uns 146.000.

Luenga[editar | modificar o codigo]

A causa d'o periodo de deportación ixemenatos en poblatos rusos de Siberia dimpués d'a Segunda Guerra Mundial, cuasi toz os calmucos menors de 60 anyatas han perdito l'uso d'a suya luenga y parlan ruso como luenga cotidiana.

Historia[editar | modificar o codigo]

Os mongols occidentals u oiratos formaban una confederación de cuatre tribus que se facioron poderosas en un territorio entre as estepas occidentals, on teneban importancia os cazacos y uzbekos, y as estepas orientals on encara teneban importancia os mongols occidentals. A prencipios d'o sieglo XVII os oiratos presionoron con fuerza a los suyos vecins.

En a decada de 1610 a tribu torgot fue vencita por a tribu chora y emigró con faccions d'atrás tribus ta l'ueste abandonando a rechión de Tarbagatai. En o suyo camín tenioron choques con os cazacos d'a Horda Chicota a man de Emba y os nogais d'Astrakhan. Poco dimpués de 1630 plegoron t'as estepas d'a baixa Volga, fundoron un estato dito "Horda Kalmuca y dende alavez son conoixitos como "calmucos". Os calmucos sozmetioron a os nogais y turcomans. En l'anyo 1639 subchugoron a los turcomans de Mangyshlak.

Os rusos los consideroron utils contra as incursions d'os nomadas turcos d'o Caucas (nogais, carachais, ecetra..) y obtenioron o títol de fidelidat a lo zar. O khan Ayuka (1670-1724) se fació vasallo nominal de l'Imperio Ruso[1] y os rusos lanzoron a los calmucos contra os baixkirs, os nogais y o Khanato de Crimea, toz de relichión musulmana.

En 1771 bels oiratos que fuyiban d'a Dzhungaria ocupata por as tropas d'a dinastía Qing persuadioron a lo khan calmuco pa tornar t'a tierra orichinal d'os calmucos. O día que decidioron tornar a Volga no yera chelata y os calmucos d'a marguin occidental no podioron deixar as estepas d'a Baixa Volga, d'esta traza uns 170.000 calmucos d'a marguin oriental emigroron en dirección Dzhungaria tenendo choques con os cazacos, y estando derrotatos finalment por os manchús d'a dinastía Qing. As autoridaz Qing n'establioron beluns en a Val d'o Ili como colons y n'ixemenoron atros mes ta l'este, en territorio mongol.

Os calmucos que quedoron en a marguin occidental prenioron o control d'a marguin oriental, perteneixeban a dos d'as tribus tribus historicas, torgot y derbet y a d'atra de formación mes recient dita Buzawa que vive en a Ribera d'o Don. En 1773-1775 participoron en a revuelta de Pugachov y Catarina II de Rusia posó fin a l'autonomía d'os calmucos. Dende alavez muitos calmucos sirvioron en l'exercito imperial. Os calmucos se destacoron en a guerra contra Napoleón. Uns arquers d'a tribu torgot baixo as órdens d'o cheneral Mikhail Kutuzov luiton contra os franceses en 1812.[2] Tres rechimientos de calmucos entroron en París en 1814, dos d'ellos montatos a camello. Rematoron por sedentarizar-sen a fins d'o sieglo XIX. Lenin yera un ruso con antipasaus calmucos y estió sensible con os suyos problemas. Manimenos bels calmucos fuyoron de l'Imperio Ruso dimpués d'a derrota de l'exercito blanco en a Guerra Civil Rusa luego d'a Revolución Rusa.

En noviembre de 1920 as autoridaz sovieticas creyoron una rechión autonoma pa os calmucos, que se convertió en republica autonoma en 1936 con capital en Elisa, ciudat fundata en a estepa en 1928. Os ganaders calmucos yeran en contra d'a colectivización. Os calmucos yeran tamién en contra d'una administración laica por estar budistas lamaístas.

En a Segunda Guerra Mundial, os alemans prenioron Elisa en 1942 y dimpués una chicota parte de Calmuquia. L'oficial alemán Otto Doll, que heba servito n'ixa zona a fins d'a Primera Guerra Mundial y charraba calmuco intervinió creyando un comité nacional calmuco formato sobretot por calmucos exiliatos u emigratos. Se creyó un cuerpo de caballería calmuco, que se retiró con os alemans y luito dica rematar a guerra en 1945.

Cuan l'Exercito Royo sovietico cercó a l'exercito alemán en Stalingrado en a batalla de Stalingrado, o territorio calmuco quedó en poder d'os sovieticos y dende o 27 d'aviento dica o 30 d'aviento de 1943 os calmucos que i heba fuoron detenitos y deportatos diferents puestos de Siberia, ixemenatos en poblatos con población rusa en os que no bi destinoron que una u dos familias calmucas.

Dimpués d'a Segunda Guerra Mundial bels calmucos que no heban puesto detener os sovieticos emigroron ta Estaus Unius.

Os calmucos deportatos fuoron rehabilitatos en 1957 y tornoron a la suya tierra, que en 1958 tornó a estar una republica autonoma. En 1992 Calmuquia firmó o tractau d'adhesión a la Federación rusa.

Referencias[editar | modificar o codigo]

  1. Gavin Hambly, ASIA CENTRAL. 1972 Siglo XXI de España Editores.
  2. Michel Hoàng, Ingrid Cranfield-Genghis Khan, p.323

Bibliografía[editar | modificar o codigo]