Balcars

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Balcars
Малкъарлыла
Pastor balcar
Población total
85.000[1]
Rechions con comunidaz importants
Rusia (Districto Federal Sud) 85.000
Idiomas
Dialecto balcar d'o quarachai
Relichión
Prencipalment sunnismo.
Pueblos relacionaus
Pueblos turquicos

Os balcars (en quarachai Малкъарлыла) son un grupo etnico que habita as estreitas vals d'os ríos Baksan, Cheghem y Terec d'o sud y o sudueste d'a republica rusa de Cabardino-Balcaria, en a versant norte d'o Caucas. Charran una luenga turquica pareixita a o carachai y son musulmans sunnitas seguidors d'a escuela Hanafí, con restos d'a relichión tradicional y de cristianismo. En 1989 yeran uns 89.000 individuos, d'os que 70.000 viviban en a Republica Cabardino-Balcar.

A economía tradicional se centra arredol d'a ganadería ovina, vacuna y equina y d'as artesanías domesticas. Etnograficament os balcars son pareixitos a os suyos vecins cabardos. Os suyos poblatos de montanya conservan as suyas viviendas y torres de piedra.

O pueblo balcar se divide en tres brancas: bakhsan, chegmly y malkarly, (estos zaguers dan nombre a tot o grupo etnico).

Luenga[editar | modificar o codigo]

S'ha feito un stándard común pa o balcar y o carachai, idiomas u codialectos turquicos d'a branca Quipchac estreitament emparentatos. Este stándard prenió una forma ya de pa cutio en os anyos sixanta dimpués de cuaranta anyatas de forcecheyo entre tendencias uniformadoras y tendencias separatistas. L'alfabeto latino se fació servir entre 1925 y 1938, pero dende 1938 se fa servir o cirilico, como en as atras luengas turquicas d'a ex URSS que veyeban un periglo en fer servir o mesmo alfabeto latino que en a Turquía kemalista.

Historia[editar | modificar o codigo]

Como en o caso d'os carachais, d'alcuerdo con a teoría mes admesa ye que descienden de cumans que se refuchioron en o Caucas cuan en o sieglo XIII fuoron invaditos por os mongols. En o Caucas absorberían a os nativos circasians y restos d'o pueblo alano aliau.

En 1921 os balcars chunto con os cabardos recibioron a categoría administrativa d'Oblast autonoma, que en 1936 se convertió en a Republica Socialista Autonoma Cabardino-Balcar.

En agosto de 1942 os alemans plegoron a lo mont Elbrús. Os balcars recibioron a los soldatos alemans como salvadors y un mainate local li regaló a Hitler un caballo blanco en agradeiximiento. Con l'aduya d'os tartaros panturquistas refuchiatos en Turquía se formó o Comité Nacional d'o Caucas d'o Norte, con a intención d'aplegar a los carachais y balcars en una mesma demarcación territorial (os sovieticos no la heban feita porque a presencia d'un relieve como o Elbrús no permite comunicacions dreitas). Manimenos enantes de cabo d'anyo os alemans habioron d'evacuar a zona por a derrota en Stalingrado, que no lis permitiba defender as posicions en o Caucas y a Mar Negra.

En represalia en noviembre de 1943 as autoridaz sovieticas deportoron en masa a los carachais t'Asia Central, y o 8 de marzo de 1944 a los balkars. O territorio Balcar pasó a Cheorchia y a republica inicial quedó reducita a la Republica Cabardina. Os Balcars no i tornarían dica 1957, y a diferencia d'o que se desbinió en Ingushetia u Crimea, o suyo territorio no fue ocupato por nacionalidaz vicinas. En 1957 un decreto d'o Soviet Supremo d'a URSS lis tornó a suyo territorio, que fue baptizato como "Republica Cabardino-Balcar". A fins de 1991 os balcars aproboron en referendum a proclamación d'una Republica Balcar deseparata, sin reconoiximiento por parte de Rusia y sin papel administrativo reyal.

Bibliografía[editar | modificar o codigo]

Referencias[editar | modificar o codigo]