Sufixo -ivo

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

O sufixo -ivo ye un sufixo culto que deriva d'o sufixo latín -IVUS.

Ye común en textos cultos (activo, efectivo), especialment en o lexico lingüistico: adchectivo, sustantivo, acusativo, chenitivo, dativo, adversativa, ecetra.

En ocasions lo trobamos con apocope en cultismos visibles en textos medievals (archiu). Herencio d'esto ye a palabra actual respective.

Tamién trobamos este sufixo en unas pocas palabras patrimonials (vacivo, calivo, estiva, leixiva, cheniva, arivo y os adchectivos posivo y vivo), pero lexicalizau, no se fa servir pa creyar nuevas palabras por derivación a partir de termins coloquials y patrimonials. Si existen estas palabras patrimonials con este sufixo sin alterar en aragonés y en as luengas circumvecinas no ye porque a fonetica aragonesa permite que se conserve a consonant sonora intervocalica que pierden o castellano y o catalán. As palabras entibo, entibar, tibar no tienen orichen en o sufixo -IVUS porque se remontan a lo latín STIPARE.

Por trobar-se en palabras patrimonials y en cultismos, ye natural que se trobe tamién en semicultismos como cativo. cautivo podría estar un cultismo vulgarizau, a l'igual que esplicativa.

A palabra pasivo, pasiva se troba en aragonés como adchectivo patrimonial con o sentiu de fato, abugo u como cultismo con o mesmo significau que en toz os idiomas.

Evolución y variants en aragonés y comparanzas con idiomas circumvecins[editar | modificar o codigo]

En castellano a forma patrimonial que se'n deriva ye o sufixo -ío, -ía, (estío ("verano", "estiu"), plantío, regadío ("regano"), tardío ("tardano"), vacío ("vuido"), labrantío, cabrío, lanío, bravío, baldío ("vago"), sobre tot en o lexico agricola y ganadero).

En catalán as palabras patrimonials se'n derivan d'o suyo uso en latín acaban en -iu y -ia (badiu, badia, caliu, cultiu, empriu, estiu, nadiu, plantiu, pletiu, tardiu, vaciu). O femenín -ia puet presentar epentesi de -g- en catalán ribagorzano (-iga).

En benasqués lo trobamos con -iu en masculín (vaciu /basiu/, estiu, caliu) y -iva en femenín (nyiva deriva de GINGIVA encara no signifique o mesmo, vaciva). Se troba en a toponimia El Dalliu, El Novaliu, Estivafreda, La Estiveta. D'esta traza a palabra estiu, que bel autor la considera catalanismo, no necesariament en ye. L'apocope se daba con muita frecuencia en aragonés medieval tamién en atras terminacions y a radiz estiu se troba en a palabra patrimonial castellana estío; por atra part en o libro "Secreto Secretorum" trobamos estivo con o significau de "verano" y verano con o significau de "primavera".

Talment o feito que en as primeras muestras d'aragonés s'haiga puesto documentar tanto rivo como riu y que tiengamos toponimos como Viu tienga relación con a existencia d'as dos evolucions, con apocope y sin d'apocope. As formas con apocope acabadas en -iu se mantienen en benasqués, as formas sin apocope acabadas en -ivo son as que se troban actualment en as atras variedaz d'aragonés.

Bibliografía[editar | modificar o codigo]

  • (es) Javier Terrado: Algunas manifestaciones del sufijo latino -ĪVUS, -ĪVA en la toponimia hispánica. De moneda nunca usada. Estudios dedicados a José M.ª Enguita Utrilla. [1]
  • (an) Consello asesor de l'aragonés Resoluzión numero 14: Asunto: A rematanza -ibo [2].