Kurdos

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Pueblo kurdo
کورد
Kurdos
Población total
35 - 45 millons (estim.)
Rechions con comunidaz importants
Kurdistán
Turquía 20 millons(i fa falta una fuent)
Irán 8 millons(i fa falta una fuent)
Iraq 8 millons(i fa falta una fuent)
Siria 2 millons(i fa falta una fuent)
Afganistán 200.000(i fa falta una fuent)
Azerbaichán 150.000(i fa falta una fuent)
Idiomas
Kurdo
Relichión
Musulmana:
* Musulmana sunnita
* Musulmana chiita
Yazidismo
Pueblos relacionaus
Altros pueblos iranios:
* Luris
* Baktiaris
Mapa

Os kurdos[1] (en kurdo کورد kurd) son una etnia de luenga iranica con aria prencipal en as montanyas a lo sud d'o Caucaso entre Irán, Irak, Turquía y Siria, que facioron d'etnia-tampón entre os imperios otomán y persa y que en o sieglo XX han tenito problemas por circunstancias cheopoliticas.

Historia[editar | modificar o codigo]

Se suposa que os kurdos son d'orichen medián. En o periodo helenistico y clasico bi heba una tribu dita Kýrtioi en griego en as montanyas de Media Atropatene.

En a Edat Meya os kurdos, pastors nomadas, se beneficioron d'as invasions turcomanas y mongolas con a destrucción d'o modo de vida sedentario d'agricultors de montanya propia d'os armenios, sirians y asirianos. Os cautivos se tornoron yermos y pasturas y os kurdos fuoron filtrando-sen ta l'este d'a Peninsula Anatolia y ta os monts Tauro. En "La Flor de las Ystorias d'Orient" de Chuan Ferrández d'Heredia los nombran como un d'os pueblos habitadors de Media:

En el regno de Media ha dos maneras de gentes; los vnos son clamados moros et los otros cordins. En aquella encontrada ha dos grandes ciudades la vna es clamada Secas, la otra Queremen.
anyos apres los moros perdieron la senyoria de egipto et occuparon la los medians qui son dichos cordines assi como nos declararemos apres

En o sieglo XVI a presencia kurda en l'actual Kurdistán se fará mes solida y compacta. En o sieglo XVI l'Imperio Otoman organizó bellas confederacions tribals kurdas dirichitas por nobles (sayyids) y lis concedioron en feudo marcas mugants, con a condición que cosirasen a muga con a Persia Safavida, (principals rivals musulmans d'os otomans). Os persas facioron lo mesmo pero con menos traza, emplegando l'autogubierno kurdo con propositos defensivos.

En o sieglo XIX l'Imperio Otomán y Persia preboron d'establir un control directo sobre os kurdos, o que provocó una serie de revueltas kurdas que fracasoron, como una revuelta cuasi nacionalista en 1880. Manimenos muitos nobles se mantenioron leyals a lo soldán. Os otomans podioron canalizar a belicosidat d'os kurdos creyando o cuerpo armato d'os Hamidiye en 1891 pa reprimir a las minorías, en especial a os armenios. Os Hamidiye participoron en a primera fase d'o chenocidio armenio. Paradoxicament bi habió kurdos adeptos d'o panturquismo.

En a Primera Guerra Mundial os combatients kurdos participoron en a segunda fase d'o chenocidio armenio, chenocidio que tamién afectó a cristianos sirians, asirianos y caldeus. A suya implicación talment estió mayor y mes incontrolata que a de l'exercito regular turco. Manimenos en 1916 o gubierno d'os Chóvens Turcos encomenzó a desconfiar d'os kurdos y encomenzoron a perseguir-los y deportar-los. A conferencia de paz de Sèvres decidió en 1920 o establimiento d'un estato armenio, y a lo sud una rechión autonoma kurda con capital del Diyarbaquir y con a perspectiva d'unificación con a provincia de Mosul, ocupata por os britanicos. Temendo o dominio armenio os combatients kurdos aduyoron a lo gubierno kemalista a forachitar a os armenios supervivients d'a rechión d'o Laco Van.

Dimpués que Turquía aseguró os suyas mugas orientals y meridionals os kurdos perdioron parte d'os suyos dreitos como minoría. En 1924 se prohibió a luenga kurda y as asociacions kurdas. Bi habió revueltas kurdas que fuoron esclafatas con brutalidat. As autoridaz y cuerpos de seguridat d'o gubierno kemalista son responsables d'a mortalera de decenas de mils de kurdos. Cientos de mils de kurdos fuyoron ta Siria, y rechión_nativa1 enteras quedoron despoblatas. No bi habió estabilidat dica 1938. O gubierno kemalista tamién prebó d'asimilar-los con deportacions: un millón de kurdos fuoron desplazatos d'o Kurdistán y asentoron turcos en o suyo territorio.

Dimpués d'a Segunda Guerra Mundial bi habió mes libertat pa os kurdos de Turquía, que podioron participar en a vida politica como turcos, pero l'anterior politica d'asimilación heba produciu grans concentracions de kurdos en as ciudaz. En os anyos sesanta y setanta ya amaneixioron partius kurdos separatistas, que plegoron a practicar o terrorismo. O centro d'o nacionalismo d'os kurdo de Turquía ye Diyarbaquir.

Referencias[editar | modificar o codigo]

Bibliografía[editar | modificar o codigo]