Ir al contenido

Prehistoria

De Biquipedia
(Reendrezau dende Preistoria)
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Articlo d'os 1000
O dolmen de Santilena, en Biescas (Alto Galligo, Uesca, Aragón).
Escultura d'un caballo en una piedra en o chacimiento arqueolochico de Mas d'Acil (Occitania).
Stonehenge, en Anglaterra, d'o periodo Neolitico, fa 4.500-4.000 anyadas.
Lucy, un fósil muit completo d'un Australopithecus afarensis descubierto en Etiopia en 1974.

A Prehistoria (d'o latín præ, antis de, y o griego ιστορία, historia) ye un periodo historico, definito como o periodo entre l'aparición d'a Humanidat y l'aparición d'a escritura, cuan se dentraría en a Historia. Sindembargo, ista definición ye a sobén obchecto de descusions por a ciencia que en fa o suyo estudio, a Prehistoria, clamata igual que l'obchecto d'estudio.

L'orichen d'o termin ye cuan Paul Tournal inventó a palabra Pré-historique ta referir-se a troballas arqueolochicas que heba feito en espelungas en a rechión d'Occitania. Se convertió en una palabra popular en francés arredol d'os anyos 1830 ta fer referencia a o periodo historico d'antis d'a escritura, y apareix en anglés, emplegato por Daniel Wilson, en 1851, ta escampar-se dimpués por atras luengas.

Problematica d'a suya definición

[editar | modificar o codigo]

A definición clasica d'a Prehistoria tien problemas, no nomás con os criterios ta fixar a calendata d'o suyo prencipio y a suya fin, sino tamién ta marcar as mugas internas d'os suyos periodos.

O principio d'a Prehistoria

[editar | modificar o codigo]

Seguntes a definición clasica d'a Prehistoria, ista prencipia con l'aparición de l'hombre. Sindembargo, no bi ha una calendata concreta ta marcar a suya aparición, o que ye consecuencia d'una panda evolución de l'hombre ta plegar en o chenero homo dende un indeterminato miembro d'a familia d'os hominidae. As calendatas son variables seguntes cada investigador, en función d'os criterios emplegatos, de carácter antropolochico u mesmo filosofico.

O final d'a Prehistoria

[editar | modificar o codigo]

Tradicionament o final d'a Prehistoria esdevenió con l'aparición d'a escritura, pero dende un punt de vista cronolochico no esdevenió a o mesmo tiempo en todas as rechions. En Echipto ye aceptau a suya fin en l'anyo 3200 aC d'alto u baixo mientres que en Nueva Guinea no esdevendría o suyo fin dica l'anyo 1900, por o que os suyos limites no son gaire claros.

Antiparti bi ha qui esfensa una atra definición, con criterios economicos y socials en cuentas de cronolochicos por o que a fin d'a prehistoria esdevendría cuan a sociedat prencipia a fer una estructuración jerarquizada, modificacions d'habitats, aglomeración urbana y estructuras administrativas entre d'atros cambios. Seguntes istos no tien garra lochica estudiar os incas y mexicas en America, l'Imperio de Ghana o Gran Zimbabue en Africa u l'Imperio Khmer en Asia aintro a prehistoria nomás por a ausencia de textos escritos cuan os suyos repuis contrimuestran un gran desembolique d'a suya sociedat.

Periodos d'a Prehistoria

[editar | modificar o codigo]

A prehistoria ye un periodo muit extenso, y bi ha controversias con a suya distribución en periodos, a división mas aceptada tradicionalment la divide en tres edaz:

  1. Edat de piedra, subdividida en dos periodos:
    1. Paleolitico.
    2. Neolitico.
  2. Edat de bronce.
  3. Edat de fierro.

Tamién ye frequent ista atra división:

  1. Edat de piedra, subdividida en dos periodos:
    1. Paleolitico.
    2. Neolitico.
  2. Edat d'os metals, subdividida en dos periodos:
    1. Calcolitico u edat de l'Arambre.
    2. Edat de bronce.
    3. Edat de fierro.

Se veiga tamién

[editar | modificar o codigo]

Vinclos externos

[editar | modificar o codigo]