Oltens

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Oltens
Olteni
Mesacha oltena en un sello
Rechions con comunidaz importants
Oltenia (Rumanía)
Idiomas
rumano
Relichión
Cristiana ortodoxa
Pueblos relacionaus
Pueblos vlacos
Mapa

Mapa d'os Balcans con as poblacions vlacas y rumanas.

Os oltens (en rumano olteni) son os habitants d'Oltenia (Rumanía). Son cristianos ortodoxos y charran rumano.

Oltenia ye una rechión de Rumanía de entre as mes pobres, menos industrializatas y atrasatas y os suyos habitants tienen fama de rudos. En Rumanía fan chistes con oltens a l'igual que en Francia con belgas, en Espanya con lepers u en Uesca con chent d'Almudévar.

Modo de vida tradicional[editar | modificar o codigo]

En a ribera d'o Danubio y as planas d'Oltenia o modo de vida tradicional ye l'agricultura. En o cabalto d'os Carpatos bi ha un pastoreyo transhumant.

Luenga[editar | modificar o codigo]

A parla oltena perteneix a lo dacorrumano meridional y se diferencia d'atras parlas dacorrumanas en que conserva o pasato perfecto simple, que en atros países vlacos s'ha perdito y ye substituyiu por un uso amplo d'o pasato perfecto compuesto (como en francés, y representando un caso inverso a lo que ha esdeveniu en gallego u asturiano).

Historia[editar | modificar o codigo]

Un diploma de 1247 d'o rei d'Hongría Bela IV testimonia a presencia d'un voivot d'os vlacos d'Oltenia y part d'o Banato dito Seneslau, a qui o mesmo rei Bela IV reconoixeba cierta independencia, sin que estase exento de pagar tributo.[1]

En o sieglo XIII os hongaros prenen o control de Vlaquia pa protecher-sen d'os tartaros-mongols. O voivot Basarab, dimpués de vencer a lo rei d'Hongría en 1330 creya un estato ortodoxo independient con metropolitano en Argeş en 1359. En a Edat Meya Oltenia yera conoixita como Valachia Minor ("Vlaquia la Chica"), en oposición a Muntenia, que yera Valachia Maior ("Vlaquia la Gran"

Os otomans invadioron Vlaquia en 1395. Se creya una cruzata cristiana con hongaros y franceses que ye derrotata en Nikipol en 1396, y dende ixe inte o voivot de Vlaquia ha de pagar un tributo a los otomans. Vlaquia quedará como un estato tampón entre o reino d'Hongría y l'Imperio Otomán. Os hongaros fracasoron debant os otomans en 1444 en Varna y en 1448 en Kosovo.

En 1459 o voivot Vlad Ţepeş se niega a pagar tributo a los otomans y Vlaquia encomienza a resistir a invasión otomana primer con o refirme d'Hongría. En 1462 os otomans derrotan a Vlad Ţepeş e posan a lo suyo chirmán de voivot. En 1476 os hongaros posan a Vlad Ţepeş como voivot pero ye derrotato por os otomans, que dominarán Vlaquia dica o sieglo XVIII.

Baixo o rechimen otomán os principatos de Vlaquia y Moldavia no son ocupatos pero cosiran o nombramiento de voivoz. En 1593 ye nombrato voivot Miguel o Bravo, que se converte en prencipe de Transilvania en 1599 y voivot de Moldavia en 1600. Por primera vegata os tres prencipatos son unitos baixo una mesma autoridat nativa, pero ye derrotato en 1601.

En 1718 por o tractau de Passarowitz os austriacos s'apoderan d'o Banato y Oltenia. En o tractau de Belgrado de 1739 Oltenia se reintegra en Vlaquia.

Referencias[editar | modificar o codigo]

  1. Carlo Tagliavini: Los orígenes de las lenguas neolatinas. Introducción a la filología romance. Fondo de Cultura Economica.