Banato

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

O Banato ye una rechión historica d'Europa centro-oriental que dimpués d'a Primera Guerra Mundial y o Tractau de Trianon quedó dividida en la suya mayor part entre Rumanía y Yugoslavia, quedando una minima parte en Hongría.

O Banato historico.

Toponimia[editar | modificar o codigo]

En o periodL'austrohongaro teneban categoría de Banato totas as provincias de muga, que yeran gobernadas por un Ban, pero dimpués esta denominación quedó fosilizada en esta unica provincia.

Historia[editar | modificar o codigo]

Periodo romano[editar | modificar o codigo]

Os exercitos romanos ocuporon a rechión en 106 en ixas envueltas d'o Emperador Trachán, pero habioron de retirar-sen en l'anyo 275 dixando Dacia a os godos. En ixas 169 anyadas i habió una important romanización d'os dacos locals orichinando una población daco-romana.

Anyadas escuras[editar | modificar o codigo]

A invasión hunna cambeó o mapa etnico d'Europa centro-oriental, empentando a bel pueblo arrastrando-ne con ellos d'atros como os eslaus, que s'establioron en a rechión en o sieglo VI. A zona tamién estió baixo dominio Avaro.

Periodo bulgaro[editar | modificar o codigo]

En o sieglo IX esta rechión fació parte d'o Primer Imperio Bulgaro. A cronica historica bulgara Gesta Hungarorum, con elementos de falordia parla d'un duque dito Glad, sobirán d'esta zona, que veniba de Vidina, y yera basallo d'o Zar Simeón I de Bulgaria. Os bulgaros teneban un control feble d'as zonas a lo norte d'o Danubio y empezipioron a perder-las seguntes bel autor cuan os bizantins clamoron a os hongaros pa fer una pinza a los bulgaros y los bulgaros clamoron a los pazinacos pa fer pinza a los hongaros.

Primer periodo hongaro[editar | modificar o codigo]

Os hongaros, talment empentaus por os pazinacos trescurzoron os Carpatos y rematoron sedentarizando-sen en Panonia fundando-ie un estau seguindo un modelo occidental. Dende o suyo nuevo nuclio empecipioron a conquerir tierras enta l'este conquerindo l'actual Banato en o sieglo XI, creyando-ie os condatos de Torontál, Temes, Krassó y Szörény.

Periodo otomán[editar | modificar o codigo]

L'Imperio Otomán conquere a rechión en 1552 y en fa un elayet (provincia),[1] con o nombre de Temesvar. En o sieglo XVII bella zona d'o Banato ye conquiesta por Austria.

Periodo austriaco[editar | modificar o codigo]

En 1716 os austriacos conqueren ya de tot o Banato, y dimpués d'a paz de Passarowitz en 1718 se converte en una provincia independient d'a monarquía d'os Habsburgo,[1] baixo administración civil, y se mantendrá asinas dica 1778.

A rechión quedó muito despoblada por as guerras y lo gubierno austrohongaro trayó poblacions cristianas de diferents nacionalidaz, alemans y eslaus sobretot. O conte Claudius Mercy, gubernador d'o Banato dende 1720, prene mesuras pa rechenerar a rechión: drenoron as paúls d'a ribera d'o Danubio y Tisza, construyoron carreteras y canals, y trayoron colons, en especial artesans alemans. A repoblación con diferents nacionalidaz tamién creyó d'isletas etnicas en meyo d'as zonas de mayoría serbia, rumana u hongara.

Tamién María Teresa s'intresa por a rechión y manda repoblar-la con campesins alemans, funda lumerosos pueblos y favoreixe a explotación d'as riquezas minerals, profundizando en as reformas que ya heba empreso Mercy. Trayó muitos alemans que veniban por a ruta fluvial d'o Danubio dimpués d'haber embarcau en Ulm, un puerto de Suabia. Encara que yeran conoixius como "suabios" por haber embarcau en Suabia, estos alemans proveniban sobretot de Renania, pero tamién i heba alemans d'atros orichens como luxemburgueses.[1] Estos alemans formarán unos isletas etnicas significativas dica a Segunda Guerra Mundial. En o mesmo proceso migratorio plegoron francofonos d'a Lorena, que fundoron en 1771 tres lugars (Saint Hubert, Charleville y Seultour, a on se conservó o francés dica 1850).[1] Entre os colonos eslaus i heba eslovacos, rutens, checos y bulgaros.

En o sieglo XVIII bi heba refuchiaus austracistas orichinarios d'Espanya. Os catalans fundoron Nova Barcelona en o termin de Zrenjanin, pero o establimiento no estió viable. A capital d'o Banato tenió un gobernador militar aragonés, Chuan Batista Escoto y dimpués atro de catalán, Francesc de Vilana-Perles.

Segundo periodo hongaro[editar | modificar o codigo]

En 1779 una reestruturacción en o Estau Austriaco fació que o Banato tornase a estar part d'Hongría. En 1848 o Banato occidental pasó a fer part d'a Voibodina serbia.

En 1918 se proclamó en Timişoara a Republica d'o Banato, reconoixida por Hongría, manimenos en pocos días l'exercito serbio ocupó a rechión y abolioron ixa republica.

Periodo rumano y yugoslau[editar | modificar o codigo]

En 1918, por o Tractau de Trianon a mayor part d'o Banato pasó a fer part de Rumanía, a partida sudoccidental y un tercio de Temes lo ocuporon os serbios y quedó administrau por Yugoslavia, nomás permaneixió en poder hongaro una chicota zona arredol de Szeged. A part de lugars a on no yeran mayoritarios ni os rumanos ni os serbios y os que yeran mayoritarios yeran os suabios u atras minorías, en a part rumana d'o Banato i heba lugars serbios y en a part serbia i heba lugars rumanos.[1]

Entre 1941 y 1944 o banato serbio yera baixo control d'os alemans locals. Cuan remataba a segunda Guerra Mundial muitos alemans fuyoron y dimpués de 1945 os que i quedaban fuoron forachitaus.[1]

Referencias[editar | modificar o codigo]

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 (es) André Sellier, Jean Sellier: Atlas de los pueblos de Europa Central. Acento editorial.