Chadra

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Chadra
Zadar
Zadra
Localidat de Croacia
Bandera Escudo d'armas
centro d'a ciudat viella dende o campanal d'a Seu de St. Stošija
Estau
 • Condau
 Croacia
Chadra
Superficie 194 km2 km²
Población
 • Total

75082 hab. (2011)
Altaria
 • Meyana

m.
Codigo postal 23000
Coordenadas
Chadra ubicada en Croacia
Chadra
Chadra
Chadra en Croacia
Web oficial

Chadra (Zadar en croata, Zadra en dalmata, Zara en italiano) ye una ciudat croata d'a costa d'a mar Hadriana.

A suya población ye de 91.238 habitants (2008) en una superficie de 194 km².

Toponimia[editar | modificar o codigo]

En una inscripción griega de Pharos (Stari grad) en a isla de Hvar en l'anyo 384 aC os habitants d'a ciudat yeran ditos Ίαδασινοί (Iadasinoi). En o "Periplo de Pseudo-Scylax" a ciudat yera conoixita como Ίδασσα (Idassa), fácil que una forma griega vulgarizada de l'orichinal toponimo liburnio (illirio).

En l'antiguedat en latín s'escribiba Iadera a lo principio, y Iadera por os escritors mes tardanos. Os etnonimos yeran Iadestines y Iadertines. Tamién se conoix a forma Diadora de periodL'bizantín. A forma Diadora puet estar una recostrucción por hipercorrección tenendo en cuenta que en a evolución de muitas luengas neolatinas a forma Di debant de vocal da g, j. Por eixemplo en aragonés DEORSUM, DIANA y l'occitán DEUS LI VOL dioron en aragonés chuso/chos, chana y Chuslibol, con ch que se presenta en a mesma situación que a j d'as luengas neolatinas.

En a "Cronica de Morea" se'n fa mención como Jadra (ye dicir "Chadra"), y s'escribiba de trazas pareixidas en atras luengas europeas.

o que ellos deuiessen seruir el comun de Venecia en recobrar Jadra que se era rebellada
con otros nobles & senyores eran a Jadra & y querian pasar Ultramar
et recobrada Jadra, el capitan de la huest & el conte de Flandres & el duch de Venecia & los caualleros & gentiles hombres ordenaron de partir & andar en Contastinoble

En o "Libro d'el Trasoro" parlan de Gare, que s'interpreta como Chadra y d'o arçobispado de Jadrio, que s'interpreta como l'arcebispau d'Hadria:

Apres es la marca de Treujsa, que es en el patriarchado de Agujla, en do ha .xviij. ujspados, que tocan la partida de Alamanya e de Gare e de Almjça sus la mar. Encara es en Ytalia el arcebispado de Genea con .iij. vispes. E despues es la isla de Santdigno e Corsiga do ha .iij. arçobispados e .xv. ujspados.
Alla do Ytallia fina a la mar de Venecia, si es la tierra d'Estra de vltra part la mar, do yes larçobispado de Jadrio e atros dos arçebispados e xviiij º bispados. Apres yes la tierra de Sclauonja, en do ha .ij. arçobispados e .xiij. vispados. Apres es la tierra de Vngria, do ha dos arçobispados e .x. bispados. Apres esto es la tierra de los aspoliens, do ha .iiij.º arcebispados con todos .viij. bispes.

En romance venecián yera Jatara (hiperurbanismo en o sieglo IX) y Zara, en romance toscán yera Giara, y Costantín VII la mencionaba como Diadora encara en o sieglo VII en "De Administrando Imperio"),

En francés antigo yera Jadres (Geoffroy de Villehardouinin en as cronicas d'a Cuarta cruzada), en arabe Jadora (Al-Idrisí en o sieglo XII), en castellano Jazara, Jara, Sarra (sieglo XIV).

A forma moderna en serbocroata con z y que han amprau totas as luengas d'arredol se debe a una caracteristica d'a fonetica d'o desapareixiu romance Dalmata, que cambia a JA por za.

Jadera, Jadra se convertió en Zara cuan cayó baixo a sobiranía d'a Republica de Venecia en o sieglo XV, y dimpués este toponimo fue o que l'administración austriaca fació servir en o sieglo XIX, pero fue cambiau por Zadar/Zara provisionalment dende 1910 dica 1920, y en 1945 quedó como Zadar.

Historia[editar | modificar o codigo]

En o periodo que Chadra perteneixió a la Republica de Venecia os dalmatas s'asimiloron a la población veneciana u italiana mes que a la población croata. En o sieglo XIX en Chadra i heba partidarios d'o nacionalismo italiano y partidarios d'o nacionalismo croata u o illirismo. Cuan plegó l'exercito italiano d'ocupación o 4 de noviembre de 1918 os italianos prenioron o control. O Tractau de Rapallo d'o 12 de noviembre de 1920 dió Chadra y atros territorios a Italia. O enclau de Chadra, con 104 km², incluiba a ciudat de Chadra y os municipios de Bokanjac, Arbanasi, Crno, parte de Diklo y as islas de Lastovo y Palagruža y fue organizau como una provincia italiana.

Italia perdió Chadra en a Segunda Guerra Mundial, y en a postguerra ya perdió o suyo caracter italiano. En a guerra d'independencia croata l'exercito federal bombardeyó a ciudat.

Vinclos externos[editar | modificar o codigo]

Commons
Commons
Se veigan as imáchens de Commons sobre Chadra.