Idioma indonesio
|
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
| Indonesio Bahasa Indonesia | ||
|---|---|---|
| Atras denominacions: | ||
| Parlau en: | Indonesia, Malaisia, Timor Oriental | |
| Rechión: | {{{territorios}}} | |
| Etnia: | {{{pueblo}}} | |
| Parladors: | Mes de 200 millons (en chunto)* *A gran mayoría d'istos parladors lo tien per segunda luenga. | |
| Posición: | [1] (Ethnologue 1996) | |
| Filiación chenetica: | Austronesia Malayo-polinesia |
|
Estatus oficial
| ||
| Oficial en: |  Indonesia
| |
| Luenga propia de: | {{{propia}}} | |
| Reconoixiu en: | {{{reconoixiu}}} | |
| Regulau por: | Pusat Bahasa (Centro d'a Luenga) | |
Codigos
| ||
| ISO 639-1 | id | |
| ISO 639-2 | ind | |
| ISO 639-3 | [2] | |
| SIL | ind | |
L'idioma indonesio (Bahasa Indonesia) ye la variedat standardizata de l'idioma malayo que ye oficial a Indonesia dende a suya independencia en 1945.
Filiación lingüistica
L'indonesio, chunto con altras luengas u variedaz d'o diasistema u conchunto malayo, ye clasificato adintro d'o subgrupo malayico d'o grupo d'idiomas malayopolinesios internos (u grupo sundanés-celebesico), una d'os dos brancas occidentals en que s'estalla la gran familia malayopolinesia d'o filo austronesio.
Estructura d'a luenga
Fonolochía y grafía
Fonemas
Os cuatrons d'astí baixo amostran os fonemas de l'indonesio muderno.
| Fronteras | Zentrals | Zagueras | |
|---|---|---|---|
| Trancatas | iː | uː | |
| Meyas trancatas | e | ə | o |
| Meyas ubiertas | (ɛ) | (ɔ) | |
| Ubiertas | a |
L'indonesio tamién conta con os diftongos /ai/, /au/ e /oi/. Manimenos, en silabas trancatas como a d'o vocable air (augua), no se i produz garra diftongo.
| Labials | Apicals | Postalveolars | Palatals | Velars | Glotals | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Nasals | m | n | ɲ | ŋ | ||
| Oclusivas | p b | t d | k g | ʔ | ||
| Africatas | ʧ ʤ | |||||
| Fricativas | (f) | s (z) | (ʃ) | (x) | h | |
| Liquidas | l r | |||||
| Aproximans | w | j |
Nota: As vocals entre parentesis son alofonos mientres que as consonants entre parentesis son ampranzas fonemicas y només ocurren en vocables ampratos d'altros idiomas.
Alfabeto
L'indonesio ye un d'os idiomas asiaticos que fa servir l'alfabeto latino, en una adaptación propia. A letra c representa siempre o fonema /ʧ/ (che). A letra g ye siempre /g/ ("dura", como en "garra") y j ye siempre /ʤ/, como a j anglesa. A v sona /f/ y l'h sona /h/ (como l'anglesa). Os digrafos ny, sy y kh, representan os fonemas /ɲ/, /ʃ/ y /x/, respectivament, pareixitos a los d'as grafías aragonesas ñ/ny, (i)x e j, mientres que o digrafo ng, /ŋ/, puet emplegar-se a inicio de parola. A letra e se fa servir ta os fonemas /e/ y /ə/.
Pueden trobar-sen diferencias graficas posteriors a la independencia d'Indonesia, sobretot dimpués d'a reforma de 1972, encara que bellas grafías antigas (mes pareixitas a las holandesas) perviven en cualques nombres propios. Per ixemplo, o nombre de l'antigo president indonesio ye encara escrito a vegatas Soeharto, y Yogyakarta puet veyer-se en ocasions como Jogjakarta.
Lexico
O lexico elemental indonesio ye amanato ta o d'altros idiomas malayo-polinesios d'a zona. As influencias d'altros idiomas, manimenos, ye important, sobretot a de l'holandés, idioma d'on que procede a mayoría de vocables ampratos. O resto provién mes que mes d'o sanscrito, l'arabe, o persa, o portugués y o chinés, amés d'as d'altros idiomas austronesios.
A gran mayoría d'ampranzas lingüisticas mudernas, debito a la suya historia recient, provienen de l'holandés. O sanscrito abraca, con tot, muitos aspectos d'a vita cutiana, l'arte y a relichión, en especial d'a hinduísta y d'a budista, l'herencio cultural d'as cuals se percibe clarament a buena parti de Chava y Bali. A influencia d'o sanscrito i plegó per medio d'os contactos con la India de fa mes de dos mil anyos, ya siga dreitament u a traviés d'a luenga chavanesa antiga, a on que o numero d'ampranzas sanscritas ye muito mes gran. A relichión islamica, a mayoritaria en o Estato, ye a fuent principal d'o vocabulario d'orichen arabe. A influencia d'o portugués recula ent'os días en os que arriboron t'as ditas islas d'as Especias es primers ploradors y mercaders europeus. Os vocables d'orichen chinés surten d'o contino tracto con chineses en tot lo sudeste asiatico, a ormino referitos a articlos de gastronomía y cultura chinesas. Tot ixe bagache cultural ha feito que de cabo cuan i apareixcan dos u mes sinonimos d'o mesmo concepto. Asinas, l'indonesio conta con tres oríchens diferens t'a parola "libro": pustaka (d'o sanscrito), que alquier connotacions de sapiencia antiga u conoiximientos esotericos; kitab (de l'arabe), asociato a libros relichiosos u de guía moral, mesmo si no son islamicos; y buku (de l'holandés), a parola mes comuna ta cualsiquier libro. En os zaguers decenios, ibi ha tamién ampranzas d'altros idiomas (anglés, chaponés, ecetra.).
Aspectos socioculturals
Situación cheografica
L'indonesio ye parlato a Indonesia y a Timor Oriental (a iste zaguer estato no ye oficial, pero a suya independencia d'Indonesia ye prou recient y i sigue como luenga de treballo). L'idioma se charra sobretot en as zonas urbanas, mientres que en as rurals o normal ye que as diversas etnias charren en o suyo idioma, l'indonesio estando-ie o segundo.
Ye tamién parlato per muita chent d'a diaspora indonesia, mes que mes a los Países Baixos, Malaisia y Filipinas.
Situación social
Encara que a Indonesia se troban idiomas d'importancia historica, literaria y demografica, como lo chavanés, l'indonesio ye o solo que espleita d'o estatus d'oficialidat. Ye l'idioma d'as institucions, d'a educación y d'os medios de comunicación. A Timor Oriental ye reconoixita per a Constitución como una d'as luengas de treballo (chunto con l'anglesa y las dos oficials, o portugués y o tetun). En consecuencia, cuasi tota la población indonesia charra l'indonesio, como primer u segundo idioma, o que l'ha enclabato en a lista d'as diez luengas mes parlatas en o mundo en numero total de parladors.
Variación diatopica
L'idioma ye una variedat standardizata d'o diasistema malayo, y guarda un gran pareixito con a luenga stándard de Malaisia. Adintro de l'indonesio i hai bellas barians rechionals, devez que diferiencias de rechistros entre l'indonesio formal y o coloquial.
Literatura
Se veiga os articlos Literatura malaya y Literatura chabanesa.
Per literatura indonesia gosa a entender-se a literatura malaya d'autors indonesios, sobretot en o bahasa indonesia u stándard d'Indonesia, encara que tamién s'entiende a vegatas como a literatura d'autors indonesios en cualsiquier idioma d'Indonesia (chavanés, sundanés, ecetra.) u mesmo a literatura d'autors indonesios en holandés.
Nombres destacatos en poesía son, d'entre altros, Minangkabau Muhammad Yamin (1903-1962), un d'os pioners en a poesía muderna a Indonesia e impulsor d'o indonesio como idioma fundacional d'o nuevo Estato indonesio, u Anwar Chairil (1922-1949), principal fegura d'a conoixita como Angkatan Empatpuluh Lima ("cheneración de 1945") y un d'os grans revolucionarios en a literatura d'o país, con qui l'indonesio muderno cobró gran vigor literaria.
Pramoedya Ananta Toer (1925-2006) ye estato considerato un d'os principals novelistas en indonesio muderno, amés de ensayista, contaire, critico, estoriador y traductor. Tradueito ta muitas luengas d'Occident, estió una fegura de fuerte embrecamiento politico.
L'actual territorio indonesio conta igualment con una antiquisma y rica literatura oral.
Parolas d'orichen malayoindonesio
Cualques parolas en luengas occidentals d'orichen malayo-indonesio son:
- arangután, primate hominido. (De orang (h)utan, "hombre d'a selva", per medio de l'holandés)
- cacatúa u cacatuga, au psitaciforme. (De kakatua, probablement onomatopeyico)
- chunco, tipo d'embarcación d'os mars d'a China. (De jong, "barca gran", per medio d'o portugués junco)
- gong, instrumento de percusión d'orichen asiatico. (Posible orichen onomatopeyico)
Tamién son indonesio-malayos nombres propios como lo de Papúa (de papuah, "(pelo) frisato") u lo nombre artistico de Margaretha G. Zelle, Mata Hari, que significa, literalment, uello de l'alba.
