Gadus morhua

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Gadus morhua
Abadecho (Gadus morhua) en un acuario de Mareis.
Denominacions populars
Abadecho, Abadeixo
Estau de conservación

Vulnerable (IUCN)
Clasificación cientifica
Animalia
Chordata
Actinopterygii
Gadiformes
Gadidae
Gadus
G. morhua
Descripción
Gadus morhua
Linné, 1758
Distribución cheografica
Distribución de l'abadecho en l'Atlantico

L'abadecho u abadeixo (Gadus morhua(Linné, 1758)) ye un peix bentopelachico d'a familia Gadidae, d'a orden Gadiformes y d'a clase d'os Actinopterygii muito consumiu por os europeus y obchecto de pesca comercial por o menos dende tiempos d'o Ligallo Hansiatico.

Zoonimia[editar | modificar o codigo]

L'abadecho no figura en textos medievals aragoneses ni en os peaches d'o Reino d'Aragón, por o que encara no yera obchecto de comercio ni consumo cheneralizau a primers d'o sieglo XV. Como peix pescau en l'Atlantico o suyo consumo habió d'estar introduciu dende l'ueste u lo norte dende Castiella, Navarra u Gascunya. En textos catalans as referencias a l'abadecho mes antigas conoixidas son d'o sieglo XVI. En Navarra y Aragón as referencias mes antigas a l'abadecho se remontan por o menos a primers d'o sieglo XVI ya en castellano. En belunas s'escribe abadexo, como se continará fendo en a segunda mitat d'o sieglo XVI y en o sieglo XVII, cuan encara no existiba en castellano a j velar actual y pronunciaban y escribiban x en cuenta d'ella:

Item es condicion en que assimismo el dicho rendador aya de tener en sus tiempos durante el dicho tiempo todo pescado en especial congrio, abadexo y sardinas arencada y blanca en sus tiempos y de la forma siguiente. (1563, Berdún)[1]

A denominación actual mes común en l'Alto Aragón ye abadeho, amprada d'o castellano abadejo y d'etimolochía poco segura. David A. Pharies considera que ye una creyación autonoma castellana con sufixo -ejo[2] (o equivalent a l'aragonés -ello), por o que derivaría d'a radiz abad. Tamién bi ha adaptacions d'este castellanismo como abadecho y abadeixo.

A primera forma ye una aragonesización d'a parola a seguindo seguindo equivalencias foneticas que ya se daban en l'aragonés d'as comunidaz aragonesas en parolas como panocha, ramucha, regacho, asnacho y los toponimos medievals Torricho y El Villarecho (tamién con sufixo -ejo en castellano), que en cualques casos presentan una terminación con j en castellano, ch en l'aragonés d'o sudueste y ll en l'aragonés d'a val de l'Ebro.

A segunda forma ye una adaptación con xeada admesa por l'Academia de l'Aragonés[3] y que se documenta en parlas de transición entre l'aragonés y catalán en Ribagorza Baixa y Litera.

Referencias[editar | modificar o codigo]

  1. (es) Manuel Gómez de Valenzuela: La vida de los Concejos aragoneses a través de sus escrituras notariales (1442-1775). Institución Fernando el Católico, Diputación de Zaragoza, 2009. ISBN 9788499110349
  2. (es) David A. Pharies: Diccionario Etimológico de Los Sufijos Españoles: Y de Otros Elementos Finales Volumen 25 de Biblioteca románica hispánica. Editorial Gredos, S.A., 2002. ISBN 8424923391, 9788424923396
  3. (an) Academia de l'Aragonés: Propuesta ortografica de l'Academia de l'Aragonés. EDACAR, 7. Zaragoza, 2010.

Referencias[editar | modificar o codigo]

Vinclos externos[editar | modificar o codigo]