Fricativa postalveolar sonora

De Biquipedia
(Reendrezau dende Fonema g)
Fricativa postalveolar sonora
ʒ
Codificación
N° d'orden en l'AFI: 135
Entidat (dec): ʒ
Unicode (hex): U+0292
X-SAMPA: Z
Kirshenbaum: Z
Braille:
Soniu
  • {{{nota1}}}
  • A fricativa postalveolar sonora ye un tipo de sonito consonantico emplegato en cuantas luengas parlatas. Se trascribe [ʒ] en l'AFI, una zeta latina minuscla con coda que provién d'as zetas medievals cursivas. En a notación romanica se representaba como [ž]. No se troba en aragonés, pero sí que se troba en catalán septentrional, en occitán y en francés. Existió en castellano medieval y encara existe en chudeocastellano. En muitas luengas se troba pero solapato con o correspondient sonito palatal.

    Caracteristicas[editar | modificar o codigo]

    • Ye una consonant oral pulmonica.
    • Ye un sonito sivilant fricativo porque l'aire produce una turbulencia en o suyo paso por a boca.
    • S'articula con a luenga dezaga d'os dients, cuasi como tocando o paladar, pa modificar a columna d'aire que vien dende os pulmons.
    • Ye un sonito sonoro porque fa vibrar as cuerdas vocals.

    Presencia[editar | modificar o codigo]

    En aragonés[editar | modificar o codigo]

    Iste fonema no existe en aragonés actual. A visión tradicional d'os filologos hispanicos representata por Rafael Lapesa ye que existió en aragonés medieval (baixo-medieval, porque en a mayor parte de l'Alta Edat Meya se produciba a evolución dende o latín tarraconense ta l'aragonés). Rafael Lapesa aplica o modelo d'evolución fonetica d'o castellano pa l'aragonés en a evolución d'a consonant d'as silabas GE, GI, IA, IO, IU en latín, en palabras patrimonials como chelar, chirar, chacer, chubo, que s'escribiban en a Edat Meya como gelar, girar, jazer, jubo. Manimenos Manuel Alvar ya daba eixemplos que en os elementos romances d'o latín notarial aragonés d'os sieglos XI y XII ya se pronunciaba africato xordo como o digrafo ch actual. Precisament en muitos textos medievals Sancho, que provién de SANCTEU, y tien o fonema /ch/ por un orichen diferent s'escribiba Sanio, Sanjo u Sango. Actualment se tien conoixencia de més documentación que amuestra que en aragonés medieval o fonema postalveolar fricativo sonoro, d'haber existito en l'Alta Edat Meya, dende o sieglo XI ya heba evolucionato a lo fonema actual // d'a letra "ch".

    Trasliteracions[editar | modificar o codigo]

    En a trasliteración de palabras con este fonema en luengas eslavas que fan servir l'alfabeto cirilico se puet escribir en aragonés o digrafo zh: Zaporizhia, Zhupan; u o diacritico Ž: Župan, que por adaptación fonetica serían con ch, que representa o fonema mes pareixito a l'orichinal.

    Eixemplos en diferents luengas[editar | modificar o codigo]

    Idioma Palabra AFI Significau Notas
    Anglés vision [ˈvɪʒən] visión Se veiga fonetica de l'anglés
    Catalán gel [ˈʒel] chelo Se veiga fonetica d'o catalán
    Esperanto manĝaĵo [mänˈd͡ʒäʒo̞] birolla Se veiga fonetica d'o esperanto
    Francés jour [ʒuʁ] día Se veiga fonetica d'o francés
    Portugués loja [ˈlɔʒɐ] botiga Se veiga fonetica d'o portugués

    Vinclos externos[editar | modificar o codigo]