Fonetica d'o catalán

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

A fonetica d'o catalán presenta caracters propios que individualizan bien esta luenga en relación a las vecinas. A fonetica catalana se diferencia d'a fonetica aragonesa en l'ausencia de diftongación d'as vocals curtas latinas Ŏ y Ĕ.

Fonetica vocalica[editar | modificar o codigo]

No diftongación d'as Ĕ y Ŏ curtas tonicas: , cent, cel, front, os. A Ŏ curta se conserva como O ubierta, manimenos a ɛ ubierta no deriva d'a Ĕ curta tonica latina.

  • Casos que en deriva:
    • Debant de l: mel, fel, cel, gel, espelma.
    • Debant de u que deriva de –d, CE, CI y TI latinas: peu, deu, preu, correu, fideu.
    • Debant de rr y r seguitas de consonant no labial: ferro, terra, papaterra, cobert, obert, hivern, merda, govern, quadern, etern, infern, y formas rizotonicas de perdre, encertar, despertar, governar.
    • Debant de grupo romanico -N'R-: divendres, tendre.
    • Debant de u procedent de V latina: lleu, y formas rizotonicas de llevar.
  • Casos que no en deriva y deriva de Ē larga y Ĭ corta.
    • Debant de l: pel, estrel, candela.
    • Debant de r+consonant: verd, julivert, gerra.
    • Debant de grupo románico n’r: cendra.
    • Palabras hereu, dèbil, pesta.

Reducción d'a Ĕ y Ŏ curtas tonicas debant de yod:

Caita d'as vocals finals atonas, fueras de –A:

Fonetica consonantica[editar | modificar o codigo]

Caita d'as consonants intervocalicas –C- debant de E y I, y -TY- debant l'accento:

  • VICINUS > veí ("vecín" u "vecín" en aragonés).
  • COQUINA > COCINA > cuina ("cocina").
  • SATIONE > saó ("sazón").
  • RATIONE > raó ("razón").
  • PRETIU-M > preu ("pre").

Palatalización d'a L- inicial latina:

  • LUPU > llop ("lobo" u "lupo" en aragonés).
  • LUMINE > llum ("lumbre" u "luz" en aragonés).
  • LACIU > llaç ("lazo" u "ligallo" en aragonés).

Asimilación d'os grupos –MB- y –ND- en –m- y –n-:

  • PLUMBU > plom ("plomo").
  • FUNDA > fona ("funda").
  • MANDARE > manar ("mandar").

Desaparición d'a -n final romanica:

  • CAMINU > camí ("camín").
  • MANU > ("man").

Solución –u d'as consonants o grupos finals –TY-, -C debant de E y I:

  • PRETIU-M > preu ("pre").
  • VOCE-M > veu.
  • IACE-T > jau ("chace").
  • DIXI-T > diu ("dice").

Solución -u d'a consonant -D cuan queda en posición final por cayer as vocals finals, feito que tamién se troba tamién en aragonés oriental:[1]

Referencias[editar | modificar o codigo]

  1. (es) Javier Terrado Pablo: Los participos ribagorzanos en -áu, -éu, -íu. Caplletra, 32.

Bibliografía[editar | modificar o codigo]


A fonetica en aragonés y atras luengas romances
aragonés | astur-leyonés | castellano | catalán | francés | galaicoportugués | italiano | occitán | rumano


Gramatica d'o catalán
Fonetica Accentuación · Fonetica · Fonolochía
Morfolochía Adverbios · Articlos definius Articlo salau · Articlos indefinius · Chenero · Conchuncions · Determinants · Numerals · Numero · Pronombres (Pronombre personal) · Pronombres adverbials · Prefixo · Sufixo · Preposicions · Verbos (Locucions verbals, Construccions verbo-nominals · Verbos incoativos)
Sintaxi Concordancia · Estilo directo · Estilo indirecto · Inversión · Negación · Sintagma adchectival · Sintagma nominal · Sintagma verbal · Orden de pronombres · Voz pasiva · Oracions de relativo · Oracions completivas · Oracions temporals · Oracions causals · Oracions finals · Oracions consecutivas · Oracions concesivas · Oracions condicionals · Oracions comparativas · Oracions con infinitivo
Lexicolochía Cultismos · Lexico (Americanismos · Arabismos · Aragonesismos · Castellanismos · Celtismos · Chermanismos · Escandinavismos · Superstrato francico · Galicismos · Goticismos · Helenismos · Italianismos · Leyonesismos · Lusismos · Mozarabismos · Neerlandismos · Occitanismos · Persismos · Tudesquismos · Turquismos) · Semicultismos
Ortografía Normas ortograficas d'o catalán