Vizcondau de Biarn

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Vizcondau de Biarn
Vicomitatus Benearniens
Vescomtat de Bearn
sieglo IX — 1620
Escudo d'armas
Situación de
Situación de
Vizcondau de Biarn
Capital Lescar (dica 841)
Morlans (sieglos X-XII)
Ortès (sieglos XII-XV)
Pau
Idioma oficial Occitán biarnés y latín
Relichión Catolicismo y calvinismo
Gubierno Vizcondau
Vizconte
 • Sieglo IX
 • 13431391
 • 15721607
 • 1610-1620

Céntol Lupo
Gastón X
Henrique II
Loís I
Periodo historico Edat Meya
 • Establito sieglo IX
 • Independencia 25 de setiembre de 1347
 • Henrique II rei de Francia 27 de febrero de 1594
 • Integración con Francia Octubre de 1620

O vizcondau de Biarn (en biarnés Vescomtat de Bearn) estió una entidat feudal con orichens en l'alta Edat Meya y capital en a ciudat biarnesa de Pau. Integrato en o Reino de Francia dimpués d'o Tratato de Verdún (843) mientres a suya historia osciló entre a independencia y o vasallache a diferents reinos (entre d'éls Aragón, Navarra u Anglaterra), estando a suya unión definitiva con o reino de Francia en o reinato de Loís XIII (Edicto d'Octubre de 1620).

O Biarn desapareixe como entidat autonoma mientres a Revolución Francesa, estando lo suyo territorio integrato chunto con tierras de cultura basca y gascona (habitatas por bascos y gascons) en o departamento d'os Baixos Pireneus (actualment Pireneus Atlanticos).

Una d'as denominacions como apareix en aragonés medieval ye a de "sinyoría de Bearn":

...bendemos & luego de present liuramos a vos, Johan de Forcada & Gujllem de Forja, bezinos del lugar de Busi, de la senyorja de Bearn, yes a ssaber, vna plaça o casal clamada casa de Bag...(1427)[1]

Historia[editar | modificar o codigo]

L'orichen d'o vizcondau de Biarn se troba en l'Alta Edat Meya, estando lo suyo primer vizconte conoixito Centol I, que morió en 866.

Un d'os vizcontes mas famosos estió Gastón o Cruzato (vizconte dende 1090 dica 1131), que en a Primera Cruzata tenió un papel protagonista en a conquiesta de Cherusalem y, dimpués, participó tamién en a presa d'a ciudat de Zaragoza. En a suya epoca o vizcondau yera teoricament vasallo d'os duques d'Aquitania pero cuasi independient en a practica.

Mientres o vecín reino d'Aragón tenió una grandaria pareixita a la de Biarn, os dos territorios estioron aliaus. Pero cuan Aragón s'enampló y dimpués s'unió con o condau de Barcelona, Biarn quedó en inferioridat. Como resultato, en 1154 o conte de Barcelona Remón Berenguer IV recibió a rechencia d'o vizcondau, que quedarba integrato en a Corona d'Aragón mientres un sieglo.

En o sieglo XIV Gastón Febus, conte de Foix y vizconte de Biarn consiguió formar un cuasi-estato independient que incluiba gran parti d'a versant norte d'os Pireneus.

En o sieglo XV, debito a una serie de enlaces dinasticos, a casa de Foix plegó a la cadiera reyal navarra, estando asinas os reis navarros tamién vizcontes de Biarn. En 1512 Ferrando lo Catolico invadió Navarra y os reis Chuan III de Labrit y Catarina de Foix y a suya cort se replegoron a los suyos dominios de Biarn, dende a on que se facioron cuantas prebatinas de recobrar o reino de Navarra. Tanimientres Ferrando s'anexionaba o reino de Navarra, Ortès se convertió en a capital d'os Labrit, con os suyos dominios navarros reducitos a parti d'Ultrapuertos. Dimpués d'una luenga guerra y ya reinando Carlos I d'Aragón, qui dimpués de conseguir o control de l'Alta Navarra decidió d'albandonar Sant Chuan Piet de Puerto, Ultrapuertos se mantenió como un reino independient baixo reinato d'Enrique de Borbón, rei de Navarra con o títol de Henrique II.

En 1560 a reina Chuana de Labrit se converte a lo calvinismo, que se transforma en relichión oficial d'os suyos dominios gascons y nabarros. En 1566 limita las manifestacions publicas d'a ilesia catolica, con a oposición d'os bispes de Lescar y Aulorón. Isto fará que Biarn sía protagonista prencipal d'as guerras de relichión que enfrentan en Francia mientres as decadas siguients a catolicos y hugonotz (calvinistas).

Chuana muere en 1572 y la succede o suyo fillo Henrique III, capo d'os hugonotz. O mesmo anyo, Henrique se casa con Margalida, tercera filla de Catarina de Francia. Fruito d'ista voda y d'una serie de muertes en cadena en a familia reyal francesa, Henrique se converte en pretendient a la cadiera reyal de Francia. Dimpués d'una luenga guerra contra os catolicos, Henrique logra en 1589 acceder a la cadiera reyal como Henrique IV. Baixo a presión d'o Parlamento de París, o nuevo rei une a la corona de Francia os suyos territorios de Foix, Bigorra, Quatre-Vallées y Nebosan, pero se nega a fer o mesmo con Navarra y Biarn. Dende allora, o gubierno de Biarn ye menester de Catarina de Borbón, chirmana d'o rey, que viviba en Pau.

En 1599 Henrique IV atorga a Biarn y Navarra o Edicto de Fontainebleau, que guarencía la libertat de relichión en o país. Ye o equivalent d'o Edicto de Nantes atorgato a Francia.

Luis XIII, fillo d'Enrique IV, hereda os títols de rei tanto de Francia como de Navarra. En 1617 ordena la devolución a la ilesia catolica biarnesa d'a propiedat d'o suyos biens. O Consello Sobirán de Biarn, de mayoría calvinista, se niega a adempriviar o edicto. En consequencia, o rei decide intervenir militarment. O 9 de setiembre de 1620 sale enta Biarn a lo frent d'un exercito de 5.000 ombres. Refusa os intentos de negociación d'os emisarios d'o Consello de Biarn y, sin de trobar resistencia armata, dentra en Pau o 15 d'octubre y o 17 en a fortaleza de Navarrencs.

Luis XIII restableixe o culto catolico, publica un Edicto d'unión entre os estatos d'a Corona de Navarra y os d'a Corona de Francia y ordena transformar o Consello Sobirán en un Parlamento. D'ista traza, o reino de Navarra quedó unito a la fin a Francia.

Referencias[editar | modificar o codigo]

  1. (es) Jesús Vázquez Obrador: Documentos notariales tensinos del siglo XV redactados en aragonés (IV). Revista Alazet, nº 24, 2012 p 199

Se veiga tamién[editar | modificar o codigo]