Royo

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Ta la color d'o pelo, se veiga l'articlo sobre o pelo royo.

Royo
Cordenadas de color
HTML		#FF0000
RGB	(r, g, b)	(255, 0, 0)
CMYK	(c, m, y, k)	(0, 100, 100, 0)
HSV	(h, s, v)	(0°, 100%, 100%)

O royo (d'o latín < RUBEUS) ye a color correspondient a la frecuencia mes baixa de luz que puet distinguir o uello humán. A largaria d'onda d'a luz roya ye d'arredol de 700 nm.

Pa matices de color u tendencias de color royo s'utilizan os adchectius: royenco, royisco y royizo. Pa animals d'iste color son utilizaus canelo, bardino y cillardo.^[1]

Usos, simbolismo y expresions que s'emplegan charrando

En aragonés, a color d'o pelo de personas y animals (gatos por eixemplo) se diz roya si tien tonalidaz royencas u amarillencas encara que no siga roya de tot dende o punto de vista optico.
A color roya se emplega a sobén pa fer notar furia.
A color d'a sangre fació que s'asociase a color roya con o dios d'a guerra, Marte, y en a honor suya o planeta royo se clama Marte, que tien una superficie royenca por os suelos o mineral hematites, que ye oxido de fierro.
A color roya se emplega en sinyals de trafico (sinyals d'alvertencia y prohibición y o sinyal de "stop"), tamién en os semaforos, tamién pa no abanzar, u que bel dispositivo no funciona correctament.
O royo s'ha emplegau como color d'os revolucionarios y os d'ezquierda politica, ye fácil que dende os tiempos d'a revolución francesa.
- Por eixemplo, en a Guerra Civil de Rusia y en a Guerra Civil de Finlandia luitoron royos contra blancos.
- La identificación d'o comunismo con o royo (estando o royo a color prencipal d'a bandera d'a Unión Soviética) produció expresions en a Guerra Frida como "a menaza roya", a "China Roya" (en contraposición con "a China Nacionalista", a China Libre u Taiwan).
O royo tamién s'emplega para indicar deudas, como en a expresión "numeros royos". La practica procede d'os contables italianos que usaban tinta roya pa indicar as deudas y tinta negra pa indicar os habers.
Roya ye tamién a "Color d'a pasión".
A sangre ye roya por a presencia d'hemoglobina, que tien o catión mes oxidau de fierro, o fierro trivalent Fe³⁺. Cuan a hemoglobina tien o fierro combinau de tot con oxicheno a color roya ye mes viva, cuan ixe fierro d'a hemoglobina no ye combinau con oxicheno a color ye mes esmorteixida.