Ir al contenido

Mallata

De Biquipedia
(Reendrezau dende Mallada)
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Iste articlo tracta sobre as mallatas, construccions agropecuarias. Ta l'animal con mallas se veiga malla (pelache).
Una mallada en l'alta montanya.

Una mallata[1][2][nota 1] (d'o latín <*MACULĀTA[3], de <MACŪLA, «rete») ye una cabana u un estallo desalpartau d'as zonas pobladas, u, talment por extensión, bel conchunto de construccions que incluiga, lo menos, un edificio cubillau d'ixes tipos. En ansotano tamién se diz un cubilar[4][5][1].

As mallatas sirven ta cubillar a os ganaus y a os pastors contra l'orache y en as nueitz que calga que i pasen istes segundos, tot cosirando a os primers. Actualment, se'n gosa trobar que encara son funcionals en as estivas y en os puertos, a on que os rabanyos se paixentan de veranos, pero por a presencia de o termin mallada en a toponimia de bella zona d'Aragón luent d'o Pireneu (como a val d'Ebro), se deduce que en o pasau fuén mas chenerals en a cheografía.

A sobén, o conchunto d'edificacions que forman a mallada incluye corrals y belatras construccions perens arredol ta trancar-ie a o ganau, u se troba en terreno que facilite a instalación de cletaus provisionals en as inmediacions.

Vocabulario relacionau

[editar | modificar o codigo]

Existe bellas parolas relacionadas con «mallada» y «mallata» que se fan parte d'o vocabulario ganadero. L'acción de trancar a las reses en una corral u estallo se diz «amallatar», «amallotar»[6] u «amalladar»[6], y ye una clara referencia a iste tipo de construccions. Tamién se diz «fer mallada»[6] u «fer a mallada» de preparar un rabanyo ta pasar a nueit a'l raso en un campo.

En a Sierra d'Albarracín existe a denominación de majadal en castellano local pa dicir a los terrenos cerca de mallatas, covachas, cuellos y cabaltos de sierras a on pasa a nueit o bestiar en verano y a on a presencia d'o bestiar tan a sobén ha afavoreixito ciertas especies herbacias nitrofilas y con alta tolerancia a la presión ganadera debant d'atras especies herbacias y lenyosas.[7]

  1. Con a variant mallada en as parlas con perdua d'as xordas intervocalicas. Tamién existe a variant mallota

Referencias

[editar | modificar o codigo]
  1. 1,0 1,1 (an) Diccionario aragonés-castellano-catalán. Estudio de Filología Aragonesa. Edacar num. 14. Zaragoza. Edicions Dichitals de l'Academia de l'Aragonés. ISSN 1988-8139. Octubre de 2024.
  2. (an) Francho Nagore Laín Chiqueta replega de bocabulario de Lanuza y Sallén (Bal de Tena), Consello d'a Fabla Aragonesa, Fuellas Nº. 58-59-60, 1987, p.12-14
  3. (es) Ana Leiva Vicén:Léxico aragonés de Antillón (Huesca). Análisis lingüístico (II). Alazet: Revista de Filología Nº 16, 2004, pp. 67-174, ISSN 0214-7602
  4. NAGORE LAÍN, Francho, Lingüistica Diatopica de l'Alto Aragón. Cómo ye l'aragonés de cada puesto: carauteristicas, bibliografía, testos, mapas; Publicazions d'o Consello d'a Fabla Aragonesa, 2013. ISBN 978-84-95997-46-3.
  5. BARCOS, Miguel Ánchel, El Aragonés Ansotano: estudio lingüístico de Ansó y Fago; Institución «Fernando el Católico» + Gara d'Edizions. Zaragoza, 2007. ISBN 978-84-8094-058-0
  6. 6,0 6,1 6,2 (an) CASAUS PARRILLA, Chesús y MIGUEL BALLESTÍN, Pascual, Dizionario Aragonés de Terminos Cheograficos; Gara d'Edizions. Zaragoza, 2008. ISBN 978-84-8094-059-7
  7. (es) Pedro Manuel Artigot Martínez (coordinador): Red natural de Aragón. nº 20, Sierra de Albarracín Prames, 2007. pp. 122-123.

Se veiga tamién

[editar | modificar o codigo]

Vinclos externos

[editar | modificar o codigo]