Guinea (rechión)

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Mapa de l'ueste d'Africa, arredol de l'anyo. 1736, "explicando que perteneixe a Anglaterra, Holanda, Dinamarca, ecetra."

Guinea ye a denominación tradicional d'a rechión d'Africa que bi ha en a redolata d'o Golfo de Guinea. Por o norte o suyo territorio incluye as rechions de sabana y selva tropical y remata en o Sahel.

Historia[editar | modificar o codigo]

Historicament, esta rechión estió una d'as primeras parz de l'Africa subsahariana en comerciar con os europeus. O trafico extensivo de vori, oro y esclaus fació prospera a esta rechión, con uns cuantos reinos centralizatos desembolicando-sen en os sieglos XVIII y XIX. Estos reinos yeran muito mes chicoz que os grans estatos de l'amplo y ubierto Sahel, pero teneban una densidat de población muito mes gran, y yeran mes centralizatos y abanzatos tecnolochicament. A existencia d'estos reinos significaba que a rechión ofreixeba mes resistencia a las incursions europeas que atras arias d'Africa. Por ixo, a mes d'estar un endreito de malautías hostil a los europeus, gran part de Guinea no fue cololizata por os europeus dica as zaguerías mes tardanas d'o sieglo XIX, podendo-ie establir una colonia o ya decadent Imperio Espanyol.

Etimolochía[editar | modificar o codigo]

A etimolochía de "Guinea" ye dubdosa, pero ye intresant dende o punto de vista d'a lingüistica aragonesa porque se relaciona con a parola "aguineu", que presenta en aragonés tota una serie de significatos peyorativos, por eixemplo en aragonés d'o Viello Sobrarbe se diz mal aguineu a un enredaire que no para, en l'aragonés de Sierra Ferrera se diz aguineu pa belún que se precipita a fer cosas con poco chuicio u belún que ye flaco, y en chistabín belún que no te'n puez fiar (ser piyor que l'aguineu), como tamién en fovano; tamién se diz aguineu en bel puesto a lo muixón Delichon urbicus.

Os idiomas occidentals latinos y chermanicos prenen o termin Guinea dreitament d'a parola portuguesa Guiné, que amaneixió a meyatos d'o sieglo XV pa referir-se a las tierras habitatas por os "guineus", o termin cheneral pa dicir a los pueblos de raza negra situatos a lo sud d'o río Senegal, en oposición a los tawny, u zenagas, un pueblo berber establitos a lo norte y continadors de l'antiga Confederación Zenacha d'os salioron os almurabiz. Estos berbers yeran ditos en os idiomas occidentals zenagas u moros en ixos tiempos.

O termin "Guinea" se fa servir amplament en a cronica de Gomes Eanes de Zurara de l'anyo 1453,[1] O rei Chuan II de Portugal prenió o títol de Senhor da Guiné ("Sinyor de Guinea") dende 1483. Se creye que os portugueses amproron o termin Guineus d'o berber Ghinawen (a vegatas arabizato como Guinauha u Genewah), que significa "a chent cremata". (analogo a lo termin griego antigo de Aithiops "de cara cremata").[2] Os termins berbers "aginaw" u "Akal n-Iguinawen"[3] significan "negro" u "tierra d'os negros".

Una teoría alternativa, emesa por primera vegata por Leo Africanus en l'anyo 1526 afirma que "Guinea" deriva de Djenné, a gran ciudat comercial interior d'o curso alto d'o Nícher.[4] Djenné dominó o trafico de l'oro y sal a traviés d'Africa Occidental, dende o sieglo XI (caita de l'Ghana) dica o sieglo XIII (cuan a invasión de Malí estricalló as suyas rutas y enfiló o trafico ta Timbuktú, dica alavez un simple puesto abanzato de Djenné). Ye precisament cuan o dominio de Djenné cuan realment se manifiesta l'uso d'o termin Genewah en fuents arabes (al-Sudan - parola arabe pa dicir "negros" - se feba servir mes a sobén enantes).

Atras teorías preban de relacionar "Guinea" con "Ghana", pero tienen menos certeza. L'Imperio de Ghana prene o suyo nombre d'a ciudat comercial medieval de Ghanah mencionata ya en o sieglo XI por cheografos arabes como al-Bakri, y lo diferencian clarament de Genewah en as fuents arabes, y por eixemplo dirían "Ghanah en o país de Genewah".[5] Por o contrario, sigue estando posible que Ghana y Djenné deban o suyo nombre orichinal a la denominación berber d'os negros que i vivioron. Una posible conciliación d'as teorías ye que o berber Ghinawen ("negros"), estió l'orichen d'a denominación d'a ciudat de Djenné, que a la suya vegata orichinó a parola arabe Genewah (tierra dominata por a ciudat), que a la fin pasaría a lo portugués Guiné.[6]

Sobre l'orichen d'a parola aragonesa "Aguineu", con diferents significatos, toz peyorativos, existe a hipotesi que en l'algarabía u arabe andaluz existise a variant qināwa pa dicir "negro de Guinea", y como muitos negros de Guinea yeran esclaus bi heba tota una serie de prechudicios arredol d'éls, prechudicios que adquieren as clases sozmesas a clases dirichents esclavistas u no. En o norte d'Africa bi ha una confrairía mistica dita Gnāwa formata por descendients d'esclaus d'Africa Occidental que encara conservan rasgos racials negroides, y ye bien representata entre os rifenyos.

O termin qināwa fue adaptato por os romances de levant como guineu u aguineu, en catalán stándard significa "rabosa", significato que tamién documenta Rafel Vidaller Tricas en grausín en continuidat con o catalán ribagorzano. Manimenos en catalán oriental guinea significa "estrapalucio", "desorden", "chilos", ecetra. En portugués guineia significa "baralla verbal", "discusión".

Estatos de Guinea[editar | modificar o codigo]

Veyer tamién[editar | modificar o codigo]

Referencias[editar | modificar o codigo]

  1. Zurara tituló a suya cronica de 1453 d'o descubrimiento Henricán como "conquiesta de Guinea", (por eixemplo p.1) y encara que Zurara encomenzó a usar "Guinea" en termins chenerals pa includir a costa d'o Sahara Occidental, poco dimpués (p.153) rectificó y senyaló que as solas tierras que se deciban "Guinea" yeran as d'os Guineus, a chent de raza negra a lo sud d'o río Senegal.
  2. Rogado Quintino (1965) "O problema da origem dos termos «Guiné» e «Guinéus»", Boletim Cultural da Guiné portuguesa, vol. 20, no.78, p.117-45.
  3. "World Directory of Minorities and Indigenous Peoples - Guinea: Overview". UNHCR. http://www.unhcr.org/refworld/country,,,COUNTRYPROF,GIN,456d621e2,4954ce60c,0.html. Retrieved May 1, 2009. 
  4. Leo Africanus (escrito 1526, pub.1550) A Historia y Descripción d'Africa: y d'as cosas notables que bi ha p.79)
  5. W.D. Cooley (1841) The Negroland of the Arabs examined and explainedp.20.
  6. Cooley (1841) refirma a teoría (p.18n) que Djenné, en cuenta de "negros", estió a fuent d'o termin arabe Genewah (y doncas o portugués Guiné), pero a lo mesmo tiempo (p.20n) reconoixe que o mesmo Djenné podría orichinariament provenir d'o berber Ghinawen ("negros").