Diferencia entre revisiones de «Prehistoria»
m →top: clean up, replaced: asobén → a sobén |
|||
Linia 4: | Linia 4: | ||
[[Imachen:Stonehenge.jpg|thumb|right|250px|[[Stonehenge]], en [[Anglaterra]], d'o periodo [[Neolitico]], fa 4.500-4.000 anyadas.]] |
[[Imachen:Stonehenge.jpg|thumb|right|250px|[[Stonehenge]], en [[Anglaterra]], d'o periodo [[Neolitico]], fa 4.500-4.000 anyadas.]] |
||
[[Imachen:Reconstruction_of_the_fossil_skeleton_of_"Lucy"_the_Australopithecus_afarensis.jpg|thumb|right|250px|''[[Lucy]]'', un [[fósil]] muit completo d'un ''[[Australopithecus afarensis]]'' descubierto en [[Etiopia]] en [[1974]].]] |
[[Imachen:Reconstruction_of_the_fossil_skeleton_of_"Lucy"_the_Australopithecus_afarensis.jpg|thumb|right|250px|''[[Lucy]]'', un [[fósil]] muit completo d'un ''[[Australopithecus afarensis]]'' descubierto en [[Etiopia]] en [[1974]].]] |
||
A '''Prehistoria''' (d'o [[latín]] ''præ'', antis de, y o [[Idioma griego|griego]] ιστορία, [[historia]]) ye un periodo historico, definito como o periodo entre l'aparición d'a [[Humanidatz|Humanidat]] y l'aparición d'a [[escritura]], quan se dentraría en a [[Historia]]. Sindembargo, ista definición ye |
A '''Prehistoria''' (d'o [[latín]] ''præ'', antis de, y o [[Idioma griego|griego]] ιστορία, [[historia]]) ye un periodo historico, definito como o periodo entre l'aparición d'a [[Humanidatz|Humanidat]] y l'aparición d'a [[escritura]], quan se dentraría en a [[Historia]]. Sindembargo, ista definición ye a sobén obchecto de descusions por a [[sciencia]] que en fa o suyo estudeyo, a [[Prehistoria (sciencia)|Prehistoria]], clamata igual que l'obchecto d'estudeyo. |
||
L'orichen d'o termin ye quan [[Paul Tournal]] inventó a parola ''Pré-historique'' ta referir-se a troballas [[Arqueolochía|arqueolochicas]] que heba feito en espelungas en a rechión d'[[Occitania]]. Esdevenió una parola popular en [[Idioma francés|francés]] arredol d'os [[anyos 1830]] ta fer referencia a o periodo historico d'antis d'a [[escritura]], y apareix en [[Idioma anglés|anglés]], emplegato por [[Daniel Wilson]], en [[1851]], ta escampar-se dimpués por atras luengas. |
L'orichen d'o termin ye quan [[Paul Tournal]] inventó a parola ''Pré-historique'' ta referir-se a troballas [[Arqueolochía|arqueolochicas]] que heba feito en espelungas en a rechión d'[[Occitania]]. Esdevenió una parola popular en [[Idioma francés|francés]] arredol d'os [[anyos 1830]] ta fer referencia a o periodo historico d'antis d'a [[escritura]], y apareix en [[Idioma anglés|anglés]], emplegato por [[Daniel Wilson]], en [[1851]], ta escampar-se dimpués por atras luengas. |
Versión d'o 17:33 12 abr 2021
A Prehistoria (d'o latín præ, antis de, y o griego ιστορία, historia) ye un periodo historico, definito como o periodo entre l'aparición d'a Humanidat y l'aparición d'a escritura, quan se dentraría en a Historia. Sindembargo, ista definición ye a sobén obchecto de descusions por a sciencia que en fa o suyo estudeyo, a Prehistoria, clamata igual que l'obchecto d'estudeyo.
L'orichen d'o termin ye quan Paul Tournal inventó a parola Pré-historique ta referir-se a troballas arqueolochicas que heba feito en espelungas en a rechión d'Occitania. Esdevenió una parola popular en francés arredol d'os anyos 1830 ta fer referencia a o periodo historico d'antis d'a escritura, y apareix en anglés, emplegato por Daniel Wilson, en 1851, ta escampar-se dimpués por atras luengas.
Problematica d'a suya definición
A definición clasica d'a Prehistoria tien problemas, no nomás con os criterios ta fixar a calendata d'o suyo prencipio y a suya fin, sino tamién ta marcar as mugas internas d'os suyos periodos.
Os alazetz d'a Prehistoria
Seguntes a definición clasica d'a Prehistoria, ista prencipia con l'aparición de l'hombre. Sindembargo, no bi ha una calendata concreta ta marcar a suya aparición, o que ye conseqüencia d'una panda evolución de l'hombre ta plegar en o chenero homo dende un indeterminato miembro d'a familia d'os hominidae. As calendatas son variables seguntes cada investigador, en función d'os criterios emplegatos, de carácter antropolochico u mesmo filosofico.
O final d'a Prehistoria
Tradicionament o final d'a Prehistoria esdevenió con l'aparición d'a escritura, pero dende un punt de vista cronolochico no esdevinió a o mesmo tiempo en todas as rechions. En Echipto ye aceptau a suya fin en l'anyo 3200 aC d'alto u baixo mientres que a Nova Guinea no esdevendría o suyo fin dica l'anyo 1900, por o que os suyos limites no son gaire claros.
Antiparti bi ha qui esfensa una atra definición, con criterios economicos y sociales en cuentas de cronolochicos por o que a fin d'a prehistoria esdevendria quan a sociedat prencipia a fer una estructuración jerarquizada, modificacions d'habitats, aglomeración urbana y estructuras administrativas entre d'atros cambios. Seguntes istos no tién garra lochica estudiar os incas y mexicas en America, o Imperio de Ghana o Gran Zimbabue en Africa u o Imperio Khmer en Asia aintro a prehistoria nomás por a ausencia de textos escritos quan os suyos repuis contrimuestran un gran desembolique d'a suya sociedat.
Periodos d'a Prehistoria
A prehistoria ye un periodo muit extenso, y bi ha controversias con a suya destribución en periodos, a divisiòn mas aceptada tradicionalment la divide en tres edats:
- Edat de piedra, subdividida en dos periodos:
- Edat de bronze.
- Edat de fierro.
Tamién ye frequent ista atra división:
- Edat de piedra, subdividida en dos periodos:
- Edat d'os metals, subdividida en dos periodos:
- Calcolitico u edat de l'Arambre.
- Edat de bronze.
- Edat de fierro.
Se veiga tamién
Vinclos externos
- Se veigan as imáchens de Commons sobre a Prehistoria.
- (ca) Departamento de prehistoria d'a Universidat Autonoma de Barcelona.
- (es) Revista Trabajos de prehistoria d'o CSIC.