Diferencia entre revisiones de «Llanes»
m clean up, replaced: o [[Exercito → l'[[Exercito |
|||
Linia 28: | Linia 28: | ||
}} |
}} |
||
'''Llanes''' (''Llanes'' en [[idioma asturián|asturián]], ''Llanes'' en [[idioma castellán|castellán]]) ye un [[Municipio|concello]] [[Prencipato d'Asturias|asturiano]], situato en a [[Comarcas d'Asturias|comarca]] d'[[Comarca d'Oriente|Oriente]] y [[partito chudicial]] de Llanes (en ye a suya [[Capital (politica)|capital]]). A seu d'o concello municipal se troba en [[Llanes (parroquia)|Llanes]]. |
'''Llanes''' (''Llanes'' en [[idioma asturián|asturián]], ''Llanes'' en [[idioma castellán|castellán]]) ye un [[Municipio|concello]] [[Prencipato d'Asturias|asturiano]], situato en a [[Comarcas d'Asturias|comarca]] d'[[Comarca d'Oriente|Oriente]] y [[partito chudicial]] de Llanes (en ye a suya [[Capital (politica)|capital]]). A seu d'o concello municipal se troba en [[Llanes (parroquia)|Llanes]]. |
||
A suya [[Población humana|población]] ye de 13.950 habitants ([[2010]]), en una [[superficie]] de 263,59 [[km²]] y una [[densidat de población]] de 52,92 hab/km². |
A suya [[Población humana|población]] ye de 13.950 habitants ([[2010]]), en una [[superficie]] de 263,59 [[km²]] y una [[densidat de población]] de 52,92 hab/km². |
||
Linia 65: | Linia 65: | ||
=== Edat Meya === |
=== Edat Meya === |
||
[[Imachen:Llanes - Torre castillo.jpg|right|thumb|250px|Torre d'as murallas de Llanes.]] |
[[Imachen:Llanes - Torre castillo.jpg|right|thumb|250px|Torre d'as murallas de Llanes.]] |
||
Mientres l'[[Alta Edat Meya]], o control d'o territorio de l'actual Llanes se feba dende un [[castiello]] (hue encara en son vesibles os suyos repuis) dito [[castiello de Soberrón]], situato en a [[sierra d'o Cuera]], estando a mayor parte d'o territorio propiedat d'a [[Ilesia Catolica]] a traviés d'o [[monesterio de Sant Salvador de Celorio]], y a resta propiedat d'a nobleza local. O [[Lista de reis de Leyón|rei]] [[Alifonso IX de Leyón|Alifonso IX]] de [[Reino de Leyón|Leyón]] li concedió una [[carta puebla]] en [[1225]], como meyo t'asegurar a esfensa d'o territorio; ista carta puebla fue dimpués esviellata por o [[Lista de reis de Castiella|rei]] [[Alifonso X de Castiella|Alifonso X]] de [[Reino de Castiella|Castiella]]. Ta complementar a carta puebla, iste zaguero alazetó a construcción d'una [[muralla]] ta rodiar o lugar, muralla que se remató mientres o [[sieglo XV]]. |
Mientres l'[[Alta Edat Meya]], o control d'o territorio de l'actual Llanes se feba dende un [[castiello]] (hue encara en son vesibles os suyos repuis) dito [[castiello de Soberrón]], situato en a [[sierra d'o Cuera]], estando a mayor parte d'o territorio propiedat d'a [[Ilesia Catolica]] a traviés d'o [[monesterio de Sant Salvador de Celorio]], y a resta propiedat d'a nobleza local. O [[Lista de reis de Leyón|rei]] [[Alifonso IX de Leyón|Alifonso IX]] de [[Reino de Leyón|Leyón]] li concedió una [[carta puebla]] en [[1225]], como meyo t'asegurar a esfensa d'o territorio; ista carta puebla fue dimpués esviellata por o [[Lista de reis de Castiella|rei]] [[Alifonso X de Castiella|Alifonso X]] de [[Reino de Castiella|Castiella]]. Ta complementar a carta puebla, iste zaguero alazetó a construcción d'una [[muralla]] ta rodiar o lugar, muralla que se remató mientres o [[sieglo XV]]. |
||
Tot ixo favoreixió a consolidación de Llanes como un centro de poder d'a suya redolada, a on se i concentroron as funcions administrativas y melitars, y fendo asinas que a suya población plegase enta una zifra de 1.000 u 1.500 habitants. Antiparte, con a concesión d'o dreito de celebración de dos ferias cada anyada, se consolidoron as suyas funcions como destacato puerto [[Comercio|comercial]], con rotas maritimas que plegaban en [[Al-Andalus]], o [[condato de Flandres]], [[Francia]], o [[reino d'Anglaterra]] u [[Portugal]]. |
Tot ixo favoreixió a consolidación de Llanes como un centro de poder d'a suya redolada, a on se i concentroron as funcions administrativas y melitars, y fendo asinas que a suya población plegase enta una zifra de 1.000 u 1.500 habitants. Antiparte, con a concesión d'o dreito de celebración de dos ferias cada anyada, se consolidoron as suyas funcions como destacato puerto [[Comercio|comercial]], con rotas maritimas que plegaban en [[Al-Andalus]], o [[condato de Flandres]], [[Francia]], o [[reino d'Anglaterra]] u [[Portugal]]. |
||
En ixas envueltas, encara que yera una [[villa]] de propiedat reyal, quantas vegatas os reis la donoron a os suyos favoritos, encara que dimpués tornaba a estar propiedat reyal. Asinas, [[Henrique II de Castiella]] la donó a o suyo fillo borde Alifonso de Noreña, y [[Chuan II de Castiella]] la donó a Diego Fernández de Quiñónez. |
En ixas envueltas, encara que yera una [[villa]] de propiedat reyal, quantas vegatas os reis la donoron a os suyos favoritos, encara que dimpués tornaba a estar propiedat reyal. Asinas, [[Henrique II de Castiella]] la donó a o suyo fillo borde Alifonso de Noreña, y [[Chuan II de Castiella]] la donó a Diego Fernández de Quiñónez. |
||
Linia 76: | Linia 76: | ||
=== Edat Contemporania === |
=== Edat Contemporania === |
||
Mientres a [[Guerra d'o Francés]] se i escaicioron feitos d'armas, destacando a suya ocupación por |
Mientres a [[Guerra d'o Francés]] se i escaicioron feitos d'armas, destacando a suya ocupación por l'[[Exercito francés]] en [[1809]], quan cremoron o suyo Archivo mesmo que o [[palacio d'os Duque de Estrada]]. |
||
Por tot ixo, dende meyatos d'o [[sieglo XIX]] marchoron dende Llanes quantos emigrants enta [[America]], tenendo a ciudat muit poquet desembolique [[industria]]l. |
Por tot ixo, dende meyatos d'o [[sieglo XIX]] marchoron dende Llanes quantos emigrants enta [[America]], tenendo a ciudat muit poquet desembolique [[industria]]l. |
||
Mientres a [[Guerra Civil espanyola]], en os monts d'o suyo termin s'escaicioron bellos feitos d'armas. |
Mientres a [[Guerra Civil espanyola]], en os monts d'o suyo termin s'escaicioron bellos feitos d'armas. |
Versión d'o 16:23 11 ago 2020
Llanes (Llanes en asturián, Llanes en castellán) ye un concello asturiano, situato en a comarca d'Oriente y partito chudicial de Llanes (en ye a suya capital). A seu d'o concello municipal se troba en Llanes.
A suya población ye de 13.950 habitants (2010), en una superficie de 263,59 km² y una densidat de población de 52,92 hab/km².
Llanes, una villa con fundas radices marineras, ye un destacato puerto pescataire en a mar Cantabrica, fundata en 1206 mientres a Baixa Edat Meya, y con una luenga historia dende ixas envueltas.
Ye una ciudat con prous elementos artisticos, estado-ne os zagueros en estar-ie devantatos os ditos Cubos d'a Memoria, obra de l'artista vasco Agustín Ibarrola.
Cheografía
O termin municipal de Llanes s'estandilla en una amplaria de costa d'alto u baixo 30 km, con altarias que puyan dende o ran d'a mar dica os 1.177 metros d'altaria de Peñablanca, a maxima altaria d'o lugar.
Antiparte, se troba dividito en 28 parroquias: Andrín, Ardisana, Barru, La Borbolla, Caldueñu, Los Caleyos, Carranzo, Los Carriles, Celoriu, Cue, Ḥontoria, Llanes, La Maletería, Meré, Naves, Nueva, Parres, Pendueles, Po, Porrúa, Posada, Pría, Purón, Rales, San Roque, Tresgrandas, Vibañu y Vidiago.
Mugas
O termin municipal de Llanes muga a o norte con a mar Cantabrica; a l'este con o Ribadeva; a o sud con Onís, Cabrales, Peñamellera Alta y Peñamellera Baxa; y a l'ueste con Cangues d'Onís y Ribeseya.
Mar Cantabrica | ||
Cangues d'Onís y Ribeseya | Ribadeva | |
Onís, Cabrales, Peñamellera Alta y Peñamellera Baxa |
Historia
Prehistoria
A mas antiga presencia documentata de l'hombre en o territorio de l'actual Llanes ye d'o Palolitico Inferior, con repuis localizatos en os chacimientos arqueolochicos de La Ribera y d'a cueva de Balmori, a on se troban pinturas rupestres d'arte franco-cantabrico. Tamién se han puesto trobar repuis d'o Magdaleniense en ixos mesmos lugars. Sindembargo, bi ha poquetz repuis d'a Edat de Fierro, mesmo que mientres o periodo preromán u mesmo román, a excepción d'una lapida adedicata a os Manes.
Edat Meya
Mientres l'Alta Edat Meya, o control d'o territorio de l'actual Llanes se feba dende un castiello (hue encara en son vesibles os suyos repuis) dito castiello de Soberrón, situato en a sierra d'o Cuera, estando a mayor parte d'o territorio propiedat d'a Ilesia Catolica a traviés d'o monesterio de Sant Salvador de Celorio, y a resta propiedat d'a nobleza local. O rei Alifonso IX de Leyón li concedió una carta puebla en 1225, como meyo t'asegurar a esfensa d'o territorio; ista carta puebla fue dimpués esviellata por o rei Alifonso X de Castiella. Ta complementar a carta puebla, iste zaguero alazetó a construcción d'una muralla ta rodiar o lugar, muralla que se remató mientres o sieglo XV.
Tot ixo favoreixió a consolidación de Llanes como un centro de poder d'a suya redolada, a on se i concentroron as funcions administrativas y melitars, y fendo asinas que a suya población plegase enta una zifra de 1.000 u 1.500 habitants. Antiparte, con a concesión d'o dreito de celebración de dos ferias cada anyada, se consolidoron as suyas funcions como destacato puerto comercial, con rotas maritimas que plegaban en Al-Andalus, o condato de Flandres, Francia, o reino d'Anglaterra u Portugal.
En ixas envueltas, encara que yera una villa de propiedat reyal, quantas vegatas os reis la donoron a os suyos favoritos, encara que dimpués tornaba a estar propiedat reyal. Asinas, Henrique II de Castiella la donó a o suyo fillo borde Alifonso de Noreña, y Chuan II de Castiella la donó a Diego Fernández de Quiñónez.
Edat Moderna
En a Edat Moderna, cal destacar a influencia que tenió en o desembolique de Llanes o monesterio de Sant Salvador de Celorio, d'a Orden de Sant Benedet mientres os sieglos XVII y XVIII, mesmo que l'actividat pescataire y comercial d'o suyo puerto. Sindembargo, dende o sieglo XVIII s'escaició a suya decadencia economica, coincidindo con a continua situación de guerra maritima con o Reino Unito y con a necesidat que teneba l'Armata espanyola de mariners, que yeran enrolatos quasi sin contraprestación en detrimento d'as actividatz maritimas merament comercials.
Edat Contemporania
Mientres a Guerra d'o Francés se i escaicioron feitos d'armas, destacando a suya ocupación por l'Exercito francés en 1809, quan cremoron o suyo Archivo mesmo que o palacio d'os Duque de Estrada.
Por tot ixo, dende meyatos d'o sieglo XIX marchoron dende Llanes quantos emigrants enta America, tenendo a ciudat muit poquet desembolique industrial.
Mientres a Guerra Civil espanyola, en os monts d'o suyo termin s'escaicioron bellos feitos d'armas.
Demografía
| ||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||
1749-1981: población de feito; 1990- : población de dreito. Fuent: Intercensal en l'INE, Series de población en l'INE y Relación d'unidaz poblacionals en l'INE. |
Administración
Reparto de concellers
Partito | 1979 | 1983 | 1987 | 1991 | 1995 | 1999 | 2003 | 2007 |
Partido Socialista Obrero Español | 7 | 8 | 10 | 11 | 9 | 10 | 9 | 10 |
Partido Popular | 2 | 9 | 5 | 5 | 6 | 6 | 7 | 7 |
Unión de Centro Democrático | 8 | - | - | - | - | - | - | - |
Izquierda Unida | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 1 | 1 | 0 |
Centro Democrático y Social | - | - | 2 | 1 | - | - | - | - |
Atros | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 0 | 0 | 0 |
Total | 17 | 17 | 17 | 17 | 17 | 17 | 17 | 17 |
Alcaldes
Lechislatura | Nombre | Partito politico |
---|---|---|
1979–1983 | José Enrique Rozas Guijarro | Unión de Centro Democrático |
1983–1987 | José Enrique Rozas Guijarro | Alianza Popular |
1987–1991 | Antonio Trevín Lombán | Partido Socialista Obrero Español |
1991–1995 | Antonio Trevín Lombán | Partido Socialista Obrero Español |
1995–1999 | Manuel Esteban Miguel Amieva | Partido Socialista Obrero Español |
1999–2003 | Antonio Trevín Lombán | Partido Socialista Obrero Español |
2003–2004 | Antonio Trevín Lombán | Partido Socialista Obrero Español |
2004–2007 | Dolores Álvarez Campillo | Partido Socialista Obrero Español |
2007–2011 | Dolores Álvarez Campillo | Partido Socialista Obrero Español |
Luengas y parlas
En Llanes se charra l'astur-leyonés, en grau abanzau de sustitución por part d'o idioma castellán. A parla astur-leyonesa de Llanes se clasifica en l'astur-leyonés oriental, a on s'incluye l'asturián oriental y o cantabro, con caracters de parla de transición enta o castellán.
Molimentos
- Palacio d'os contes de la Vega del Sella, un palacio d'o sieglo XVIII en estilo barroco, y que hue ye a seu d'un Museu. Se troba protechito legalment con a suya declaración como Bien d'Intrés Cultural.
- Ilesia de Sant Salvador de Llanes, una ilesia cn chicotz repuis d'os sieglos XII y XIII (asinas, a suya frontera occidental, en estilo romanico, encara que esviellata quasi de raso mientres os sieglos XVII y XVIII.
- Palacio d'os Duque de Estrada, un palacio d'o sieglo XVII en estilo barroco, enronato dende o incendio de 1809.
- Basilica de Santa María d'o Concello, una ilesia con categoría de basilica con una frontera romanica, encara que o suyo interior ye en estilo gotico.
Localidatz achimanatas
Vinclos externos
- Se veigan as imáchens de Commons sobre Llanes.
- Pachina web oficial municipal de Llanes.
Municipios d'a comarca d'Oriente | |
---|---|
Amieva | Cabrales | Cangues d'Onís | Caravia | Colunga | Llanes | Onís | Parres | Peñamellera Alta | Peñamellera Baxa | Piloña | Ponga | Ribadeva | Ribeseya |