Els Aüts

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Els Aüts Los Aüts
Els Aüts
Cheografía
Cordelera	Depresión d'Ebro
Sector	Sierra de Mequinenza
'
Maxima altaria	447 m
Cimas importants
Largaria
Amplaria
Superficie
Vértiz cheodesico	44349
Subsistemas	{{{subsistemas}}}
Administración
Estau
País	Aragón
Municipio	Mequinenza (Zaragoza)
Edat
Materials
Tipo	{{{tipo}}}
Mapa

Els Aüts (en parla d'o Matarranya Los Aüts) u els Aguts ye un sarrato situau en a depresión d'Ebro, en o municipios de Mequinenza, en a provincia de Zaragoza.

En o suyo cobalto, a 447 metros d'altaria, bi ha un vértiz cheodesico.

Toponimia

L'orichen d'iste toponimo habría d'estar aguts, observando-se l'asimilación d'a -g- por a -u-, rasgo que ye prou corrient en a parla de Mequinenza . Fa referencia a las montanyas rematadas en punta que se troban en ista zona. Iste toponimo apareixe en o siguient texto de Ramon Llull fendo referencia a os tozals:

«Los cavaliers veem que fant castells i forces en los auts munts, per tal que si son vensuts ni sobrats en los píans, que fugen en los munts».

Existe tamién en Mequinenza o toponimo Aüdet, derivau d'Agudet, como una partida as vals de Migueló y a Creveta.

Historia

Mapa d'a batalla de l'Ebro

Mientres a Guerra Civil espanyola iste estió o escenario de luitas violentas d'a fase inicial d'a batalla de l'Ebro, a on a 42ª División de l'Exercito Republicano prencipió o paso de l'Ebro a traviés d'ista zona en a maitinada d'o 25 de chulio, encara que yera rodiada por as fuerzas franquistas.

A operación Mequinenza-Fayón, segundaria en a batalla de l'Ebro respecto a l'obchectivo prencipal - l'abance enta Gandesa-, prencipió o 25 de chulio con o cruce d'o río y a conquiesta d'un puent entre as localidaz de Fayón y Mequinenza. O balance d'a batalla de l'Ebro estió un d'os mas sangrientos d'a guerra, con 817 muertos y 1.328 prisoners pa os republicans sin contar ferius y desapareixius (arredol de 3.000 baixas), y de 135 muertos y 1.284 ferius pa os franquistas. A tamas d'ixo, os supervivients d'a 42ª División Republicana habioron de trescruzar l'Ebro enta l'atra marguin.

L'obchectivo d'a ofensiva Republicana yera tallar a carretera que iba dende Mequinenza dica Maella chusto en o cruce de Gilabert y con ella as reservas enemigas. Iste nyudo manimenos nunca no fue conqueriu. O esfuerzo inicial d'a brigada 226 y parti d'a brigada 227 d'a 42ª División, que conquirió ascape a punta dels Aüts, fue respondiu con a progresiva arribada de refuerces franquistas. A ofensiva continó día par d'atro sin garra progreso a tamas d'a fuerte luita. L'1 d'agosto, un doble bombardeyo aerio y d'artillería precedió a o primer contraataque d'as fuerzas de Franco. Os republicans quereban atacar atra vegada dos días dimpués en una zaguera intentona de conquerir o paso de Gilabert mientres que o 6 d'agosto se produció o definitivo contraataque d'os esfensors, que se retiroron de manera ordenada dica a meyanueit d'o mesmo día, evitando o colapso d'a división entera.

Os partes de guerra franquistas recentaban:

"O castigo inflichiu a o enemigo ha estau durismo, pues se levan recullius mas de 900 calabres d'os royos, entre éls o d'o chefe d'una Brigada y muitos oficials. Amás s'han reculliu 1.600 fusils de repetición, 56 ametralladoras, 180 fusils-amaetralladors y muito material, que en a suya redota no han puesto retirar."

Entre os franquistas, as unidaz con mayor numero de baixas estioron a 3ª, 17ª y 18ª Banderas d'a Lechión, o 9º Tabor d'Alhucemas y o 9º de Tetuán.

Molimento

Molimento a los cayius en a batalla de l'Ebro en Mequinenza.

Seis decadas dimpués d'os feitos, o 8 d'agosto de 1998, l'agrupación de supervivients d'a Quinta d'o Biberón inauguró o molimento devantau en a ladera d'a punta dels Aüts, una posición clau, a mas alta y durament efendida por os republicans. O molimento, disenyau por Javier Torres, ye presidiu por dos placas, en catalán y castellano, y dos cascos de cada bando. A placa diz: 'A todos aquellos que perdieron, que fueron todos' / 'A tots aquels que van perdre, que van ser tots'. En l'acto participoron dica 250 "biberons" acompanyaus por as suyas familias. Dimpués de fer una ofrenda floral a os piez d'o molimento, os veterans remeroron a sete, a calor y as malautías que sofrioron en aquellas cotas.

O molimento se troba chunto a la carretera de Mequinenza en rematar a puyada a o puerto de Fayón, a on superada a cerenya puyada d'a carretera un cartel indica l'acceso a o monolito.

Coincidiendo con a celebración d'o 80 cabo d'anyo d'o prencipio d'a batalla de l'Ebro el miércoles 25 de chulio de 2018 Mequinenza acullió un acto de conmemoración en o Molimento dels Aüts, en remeranza d'os 80 anyos d'o inicio d'ista batalla en Mequinenza. En l'acto se leyioron cartas d'os soldaus ninviadas dende as trincheras y se fació un homenache a os combatients d'os dos bandos con una corona de laurel en o Molimento. En o transcurso de l'acto avions F-18 d'a Base Aeria de Zaragoza sobrevoloron l'alto dels Aüts como homenache a toz os muertos en combate.

Bibliografía

• (ca) Jaume Aguadé i Sordé, El diari de guerra de Lluís Randé i Inglés; Batalles del Segre i de l’Ebre i camps de concentració (abril 1938 - juliol 1939), El Tinter ISBN 84-9791-082-6

Vinclos externos

• (es) Fuella d'o vértiz cheodesico.
• (ca) Atles de la Guerra Civil a Catalunya
• (es) La Batalla del Ebro - Mequinensa.com