Bavaro stándard

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Bavaro stándard
Hochboarisch
Variedaz d'o bavaro

Distribución cheografica
Localización cheografica
Estau {{{estau}}}
País {{{país}}}
Rechión {{{rechión}}}
Parlau en Bavera
Austria
Tirol d'o Sud
Lugars principals
Estatus
Atras denominacions {{{atras denominacions}}}
Charradors
Oficial en
Reconoixiu en {{{reconoixiu}}}
Regulau por
Vitalidat Baixa
Escritors principals
Rasgos dialectals
{{{familia1}}}
Codigos
ISO 639-1
ISO 639-2 ger
ISO 639-3 bar
SIL bar

O bavaro stándard (en bavaro Hochboarisch, en alemán Standardbairisch) ye a variedat stándard d'o bavaro.

O concepto de bavaro stándard ye dificil de definir, ya que no existe garra institución encargada de fixar una variedat stándard. Se puet considerar como stándard a variedat emplegada en os libros y atras publicacions escritas, que muitas vegadas s'amana a o dialecto celtral occidental parlau en Múnich y a suya redolada[1].

Grafía[editar | modificar o codigo]

Existen dos modelos prencipals de grafías en o bavaro: a escritura con a grafía de l'alemán u a grafía fonetica d'o bavaro. Un eixemplo sería:

Grafia alemana Grafía fonetica AFI Aragonés
Wie geht's da denn heut? Wia ged s da den haid? /via ˈge:ds da: dɛn ˈhaɪd/ Qué tal plantas?

A prenunciación d'a primera frase seguntes as normas graficas de l'alemán sería /vi: ˈge:ts da: dɛn ˈhɔɪt/, lo que varía prou con respecto a la correcta prenunciación en bavaro.

Grafía de l'alemán[editar | modificar o codigo]

Bellas obras fan servir a ortografía de l'alemán stándard, fendo nomás ballas modificacions adaptadas a la prenunciación d'Austria y Bavera. Ista traza d'escribir ye muit común ya que toz os parlants de bavaro conoixen a ortografía de l'alemán ya que ye a unica luenga que s'amuestra en a escuela. A desventalla ye que ista grafía no representa de tot a fonolochía bavara totalidad y d'atra man os foranos que no conoixen l'alemán, han d'aprender a ortografía de l'alemán antis de no poder leyer un texto en bavaro.

Grafía fonetica d'o bavaro[editar | modificar o codigo]

Atros escritors fan servir una grafía mas fonetica con l'alfabeto latino como base y bellas letras suplementarias que no existen en latín. Iste modelo ye considerau mas radical por a mayoría d'os lingüistas chermanicos, pero tien l'avantalla de representar a prenunciación bavara y facilita a lectura y escritura ta personas que no conoixen l'alemán stándard.

Bellas d'as siguients letras suplementarias s'amenistan ta escribir bavaro en forma fonetica. Como o portugués u o francés, o bavaro tien a tendencia de nasalizar as (n) y (m) en rematar una silabas y a o final d'as parolas, ye por ixo se a vegadas se representan cuantas vocals nasals. Bi ha un atra letra suplementaria que no existe en l'alemán stándard y que ye muit important ta o bavaro, porque se fa servir a sobén. Ye a letra "å" que corresponde a la vocal "o" en a forma en que a prenuncian as luengas latinas.

Letras suplementarias d'o bavaro
Letra bavara Prenunciación Eixemplo Traducción
å como a "o" en aragonés I håb, I såg, I måg tiengo, digo, quiero
ã vocal nasal como en francés "en France" I kã, a Mã, schã yo puedo, un hombre, ya
â "a" nasal drân, mân turno, dallar
î "i" nasal I bî, hî yo soi, crebau
ê "e" nasal schê poliu
é /e/, como a "é" en francés jéda, lésn, dés toz, leyer, isto
õ "o" nasal õans, kõa, mõana un, dengún, estimar
ö /ø/ como en alemán stándard Hö, Zöna infierno, aduanero
ø /œ/ la ö mas opaco schnø, Fød, Wød, hø rapedo, campo, mundo, claro
ü /y/ como en alemán stándard fü, Zü, Schbü muito, destín, chuego
  • A vocal "o" se prenuncia en bavaro /ɔ/ como una "o" zarrada
  • As vocals con diéresi (ö), (ø) y (ü) no se fan servir en a mayoría d'as variedaz dialectals d'o bavaro. Istos dialectos s'estiman mas de fer diftongos, como Hei (infierno), schnei (rapedo), Feid (campo), Weid (mundo), etc.
  • En muitas publicacions as vocals nasals no se denotan por o que a unica letra adicional que se fa servir ye a å.

Referencias[editar | modificar o codigo]