Fosforo

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Fosforo
SilicioFosforoIxufre
N

P

As
Información cheneral
Nombre, simbolo, numero Fosforo, P, 15
Serie quimicaNo metal
Grupo, periodo, bloque 153, p
Colorincoloro, blanco, amariello, royo, violeta, negro
Peso atomico 30.973762(2) g·mol−1
Configuración electronica [Ne] 3s2 3p3
Electrons por capa 2, 8, 5
Propiedaz fisicas
Densidat (a t.a.)(blanco) 1.823, (royo) ≈ 2.2 – 2.34, (violeta) 2.36, (negro) 2.69 g·cm−3
Entalpía de fusión(blanco) 0.66 kJ·mol−1
Entalpía de vaporización(blanco) 12.4 kJ·mol−1
Calor especifica(25 °C) (blanco)
23.824 J·mol−1·K−1
Presión de vapor (blanco)
P/Pa 1 10 100 1 k 10 k 100 k
at T/K 279 307 342 388 453 549
Presión de vapor (royo, bp. 431 °C)
P/Pa 1 10 100 1 k 10 k 100 k
at T/K 455 489 529 576 635 704
Propiedaz atomicas
Estatos d'oxidación5, 4, 3, 2,[1] 1,[2] -1, -2, -3
(Oxido d'acideza meya)
Electronegatividat2.19 (escala de Pauling)
Enerchías d'ionización
(mas)
1ª: 1011.8 kJ·mol−1
2ª: 1907 kJ·mol−1
3ª: 2914.1 kJ·mol−1
Radio covalent107±3 pm
Radio de van der Waals180 pm
Atra información
Ordenación magnetica(blanco,royo,violeta,negro) diamagnetico[3]
Conductividat termal(300 K) (blanco) 0.236, (negro) 12.1 W·m−1·K−1
Modulo de compresión(blanco) 5, (royo) 11 GPa
Numero CAS7723-14-0
Isotopos mas estables
iso AN Vida MD ED (MeV) PD
31P 100% 31P ye estable con 16 neutrons
32P sin 14.28 d β 1.709 32S
33P syn 25.3 d β 0.249 33S

O fosforo (d'o griego < φωσφορος» (phōsphoros) "que carria luz") ye un elemento quimico de numero atomico 15 y simbolo P. Ye un no metal multivalent que perteneixe a o grupo d'o nitrocheno (grupo 15) y que se troba en a naturaleza combinato en fosfatos inorganicos y en organismos vivos, pero nunca en estato nativo. Ye muit reactivo y s'oxida espontaniament en contacto con l'oxicheno atmosferico emitindo luz, producindo o fenomeno d'a fosforescencia.

Ciclo d'o fosforo[editar | modificar o codigo]

Ta más detalles, veyer l'articlo ciclo biocheoquimico d'o fosforoveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

O fosforo se troba en a suya mes gran part en a litosfera,[4] en forma de sedimentos oceanicos, de rocas sedimentarias, de cenisas volcanicas y de minerals accesorios en atras rocas y pasa muito lentament a la hidrosfera y la biosfera muit poco a poco por depender a suya liberación de procesos cheolochicos lentos.

O fosfato liberau por a meteorización quimica d'as rocas con fosfato, (destacando as sedimentarias fosfatadas y as cenisas volcanicas) pasa a lo suelo y l'augua sotorrana, y si no ye preso por os organismos pasando a fer part d'a biosfera ye transportau dica cuencas sedimentarias marinas u lacustres pa sedimentar pa fer part de rocas sedimentarias tornando a la litosfera. En a sedimentación d'o fosfato pueden intervenir os sers vivos.

O fosforo ye absorbiu por os organismos productors fotosinteticos en forma de fosfato y fa part d'os acidos nucleicos, por estar un compent d'os nucleotidos. Entre os sers vivos os vertebraus presentan una proporción mes gran de fostatos por estar formau o suyo teixiu osio en gran mesura por sals de fosfato y calcio. En a formación de depositos sedimentarios con fosfato pueden intervenir os peixes, sobre tot en grans mortaleras que afecten a estos vertebraus. En os ecosistemas terrestres o fosfato permaneixe unas 102-104 anyadas, en os ecosistemas acuaticos permaneix una a diez anyadas.[4]

En os ecosistemas acuaticos o fitoplancton prene o fostato disuelto en l'augua, y pasa a traviés de l'alimentación por os diferents elementos d'os rez troficos dica os peixes y atros depredadors. Os despomponedors tornan o fosfato a l'augua marina sobre tot en o fondón. A on bi ha colonias d'aus acuaticas que minchan peixes (sobre tot aus marinas), se fa un deposito de fosfato con os suyos excrementos que se diz guano y que tradicionalment s'ha feito servir d'abono.

Referencias[editar | modificar o codigo]

  1. webelements
  2. (2006). "Phosphorus(I) Iodide: A Versatile Metathesis Reagent for the Synthesis of Low Oxidation State Phosphorus Compounds". Inorganic Chemistry 45 (17): 6864. DOI:10.1021/ic060186o.
  3. Magnetic susceptibility of the elements and inorganic compounds, in Handbook of Chemistry and Physics 81st edition, CRC press.
  4. 4,0 4,1 *(es) Diodora Calvo Aldea, Maria Teresa Molina Álvarez, Joaquín Salvachúa Rodríguez: Ciencias de la tierra y medioambientales. 2º Bachilleraro. 2010 McGraw-Hill, pp 110-110