Dioxido de carbonio

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Molecla de dioxido de carbonio

O dioxido de carbonio ye un gas con formula quimica CO2, present en l'atmosfera terrestre en cantidaz muit baixas pero que tien una gran influencia en os sers vivos y en o clima por estar embrecato en a fotosintesi, a respiración celular, en as combustions, en a sedimentación u disolución d'o carbonato calcico, en o efecto hibernadero y en o escalfamiento climatico.

Ye un gas incoloro, inodoro y insipido. No ye toxico, pero a suya acumulación puet fer que s'afoguen os animals u personas que lo respiren por d'encima d'una concentración critica. Ye o gas mes denso de l'aire y s'acumula facilment en os puestos baixos.

A molecula de dioxido de carbonio ye formata por un atomo central de carbonio unito con dos enlaces covalents a dos atomos d'oxicheno, os tres atomos son aliniatos en linia recta:

O=C=O

As cianobacterias, as algas y as plantas en a fotosintesi fan una reducción d'o dioxido de carbonio con l'aduya d'a luz solar y en liberan oxicheno, adhibindo o carbonio a compuestos organicos que producen ellas.

Toz os ser vivos que fan a respiración celular producen como residuo o dioxido de carbonio.

O dioxido de carbonio ye un d'os gases que regulan a temperatura d'a Tierra creyando o efecto hibernadero. Manimenos l'augmento d'a concentración d'o dioxido de carbonio por a combustión d'o carbón y petrolio ye augmentando o efecto hibernadero producindo un escalfamiento global.

O dioxido de carbonio influye en a precipitación y en a disolución d'o carbonato calcico:

Ca2+ + 2 HCO3 = CaCO3 + H2O + CO2

Esta reacción conduce a la precipitación de calcita, o mineral mayoritario en as calsineras bi ha diferents condicions de formación de calsineras. Os sers vivos influyen n'esta reacción. En os puestos on se forman os travertins as plantas fendo a fotosintesi retiran o dioxido de carbonio y producen a precipitación d'o carbonato calcico en a suya superficie.

As calsineras que bi ha aflorando en a superficie se disuelven por l'acción de l'augua de plevia que leva dioxido de carbonio disuelto.