Rustil
O rustil[1], calor sofocant,[2] u mas cultament periodo canicular u días caniculars (en latín diēs caniculārēs), alude tradicionalment a os días mas calidos de l'estiu.[3] En realidat, no siempre os días de mayor calor a lo largo de l'anyo consonan con o periodo canicular u rustil de traza estricta.
Etimolochía
[editar | modificar o codigo]
A parola aragonesa "rustil" promana d'o verbo "rustir" -que, a la vegada, provién d'o chermanico raustjan;[2] porque en istos días tan calidos, cualsiquier obchecto u ser baixo lo sol esdevién en "rustiu" per tanta calor.[4] Manimenos, o nombre "periodo canicular" u "días caniculars" promana d'a expresión latina diēs caniculārēs, ye decir, "días d'a canyeta" -que, a la suya vegada, fa mención ta la estrela Sirio, tamién dita "Estrela d'o Can". Os antigos romans asociaban as fuertes morgors d'o verano con a presencia en o firmamento d'a estrela Sirio, a cual, en estiu en l'hemisferio norte ye la mas brilant d'a constelación de Canis Maior -Can Mayor-. A expresión "días d'a canyeta" muito antis ya yera emplegada per os griegos -κυνάδες ἡμέραι-; per eixemplo, ya aparixe en a Fisica d'Aristótil.
Orichen
[editar | modificar o codigo]Orichinalment -en l'hemisferio norte-, mientres os días caniculars u rustil, Sirio aparixeba chusto antis u de vez que o sol eixiba -l'orto heliaco-, pero actualment ya no s'escayece asinas, porque -per o feito d'a precesión d'os equinoccios- Sirio aparixe a la fin d'o mes d'agosto.[5] Os romans sacrificaban un can de pelache fosco en primeras d'o rustil ta prebar d'apaciguar a furor de Sirio, porque creyeban que ista estrela yera la causa d'o pico de calor estival.
Popularment, se pensaba que o rustil yera un tiempo endino: "a mar esbolligaba, o vin se picaba, os cans enloquiban, y todas as atras creaturas se tornaban eslanguidas; a los humans lis causaban, entre atras malotías, fiebradas, histeria y frenesí", seguntes o Clavis Calendaria de Brady de l'anyo 1813.[6]
Calendatas
[editar | modificar o codigo]En l'hemisferio norte, consona per un regular con parti d'os meses de chulio y agosto, pero en l'hemisferio sud se produz entre chinero y febrero -mientres l'estiu austral-.
En l'antiga Roma, o rustil adubiba dende o 24 de chulio dica o 24 d'agosto u, uno par d'atro, dende o 23 de chulio dica o 23 d'agosto. Actualment, muitas culturas europeas -mas que mas, chermanicas y latinas, claman a iste periodo con nombres promanaus d'a expresión diēs caniculārēs -"días d'a canyeta"- u d'a parola canicula -"canyeta"-. The Old Farmer's Almanac de Kinney afica o periodo tradicional d'o rustil (Dog Days en anglés) entre o 3 de chulio y l'11 d'agosto -que se correspon mas exactamente com o periodo estatisticament de mas calor d'o verano- consonando con l'antiga eixida heliacal de Sirio. Istos tamién son os días con menos plevia en l'hemisferio norte.
Cal parar cuenta que per a introducción moderna d'o calandario gregoriano cal adhibir per o regular 11 días a las calendatas referenciadas en os sieglos XVI y XVII (y dica l'anyo 1752 en o caso d'o Reino Uniu y as suyas colonias). Ixo implica que o rustil prencipiaba o 16 de chulio y remataba lo 24 d'agosto. En a peninsula Iberica, se considera como norma cheneral, per estatistica, que o rustil va dende o 15 de chulio dica o 15 d'agosto.[7]
Referencias
[editar | modificar o codigo]- ↑ Confer lema Canícula en l'Aragonario.
- ↑ 2,0 2,1 (an) Diccionario aragonés-castellano-catalán. Versión preliminar. Estudio de Filología Aragonesa. Edacar num. 14. Zaragoza. Edicions Dichitals de l'Academia de l'Aragonés. ISSN 1988-8139. Octubre de 2024.
- ↑ Confer lema Canícula en a Gran Enciclopèdia Catalana, Barcelona. Grup Enciclopèdia Catalana.
- ↑ Confer os lemas "rustil" y "rustir" en o Nuevo diccionario chistabino-castellano de Brian Leonard Mott.
- ↑ (es) Etimologías de Chile.
- ↑ J. Brady: Clavis Calendaria, vol. II, p. 89. Nichols, Son y Bentley, 1815.
- ↑ (es) Jovi Esteve: ¿Qué es la canícula estival?, en El País 15 de chulio de 2014. ISSN: 1134-6582.
| Control d'autoridaz |
|
|---|
