Baixkiria

De Biquipedia
(Reendrezau dende Republica de Baixkiria)
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Republica de Baixkortostán
Республика Башкортостан
Башҡортостан Республикаhы
Republica de Rusia
Escudo de  Baixkiria
Bandera Escudo
Entidat
 • País
 • Districto federal
 • Rechión economica
Republica
Rusia
Districto d'o Volga
Urals
Capital Ufa
Idioma oficial Ruso y baixkir
Superficie
 • Total

143 600 km²
Gubierno
 • President

Rostam Khamitov
Población
 • Total (2016)
 • Densidat

4 071 181 hab.
28.6 hab/km²
ISO 3166-2 RU-BA
Relichión Islam
Catastre # 02

Baixkiria en Rusia

A Republica de Baixkortostán u Baixkiria (Республика Башкортостан u Башкирия en ruso; Башҡортостан Республикаhы en baixkir) ye una republica d'a Federación rusa situata a lo sud d'os Urals.

A suya población ye de 4.104.336 habitants (2002), en una superficie de 143.600 km², con una densidat de población de 28,6 hab./km².

A capital d'a Republica ye a ciudat d'Ufa.

Terminolochía[editar | modificar o codigo]

A transliteración directa d'o nombre d'a republica en ruso ye Respublika Baxkortostán (Baxkiriya); en baixkir, ye Baxqortostan Respublikahy, a q se fa servir pa transliterar a letra ҡ que se pronuncia con una oclusiva uvular que acompanya a vocals como o fonema /o/ y que ye diferent d'a letra cirilica k, tamién present en baixkir pero con atras vocals. O nombre en tartaro ye Başqortostan Respublikası.

Cheografía[editar | modificar o codigo]

Anvista d'o río Belaya, chelato.

O territorio de Baixkiria abraca parti d'os Urals meridionals y as planas adchacents.

La suya superficie ye de 143.900 km². A Republica muga per o norte con o krai de Perm, per o nord-este con l'oblast de Sverdlovsk, per l'este con l'oblast de Cheliábinsk, per o sud con l'oblast d'Orenburgo, per l'ueste con Tataria y per o norueste con Udmurtia.

Fuso horario[editar | modificar o codigo]

Baixkiria se troba en o fuso horario d'Ekaterimburgo (YEKT/YEKST). A compensación respective a lo UTC (Tiempo Universal Coordinato) ye de +0500 (YEKT)/+0600 (YEKST).

Hidrografía[editar | modificar o codigo]

Bi ha mes de 13.000 ríos en Baixkiria, estando-ne os prencipals o Belaya u Agidel, l'Ufa u Öfö y o Sakmara.

D'os 2.7000 lacos d'a Republica, o mes gran ye o laco Asylykül.

Monts[editar | modificar o codigo]

A punta mes alta de Baixkiria ye o mont Yamantau, de 1.638 metros d'altaria.

Recursos naturals[editar | modificar o codigo]

A Republica de Baixkortostán ye un d'os territorios mes ricos en recursos minerals d'a Federación rusa, com bels 3.000 chacimientos. Yera un d'os prencipals centros d'extracción de petrolio en a Unión Sovietica. Altros recursos destacatos son o gas natural, o carbón y as piedras preciosas.

Con mes d'un tercio d'o territorio baixkir cubierto per selvas, a fusta ye un altro d'os recursos naturals importants. Os árbols que i predominan son, d'entre altros, l'abetoch, o caixico u l'acirón.

Clima[editar | modificar o codigo]

A temperatura anyal de promeyo ye de 0,3 °C en os monts y de 2,8 °C en tierra baixa.

Divisions administrativas[editar | modificar o codigo]

As divisions d'a Republica de Baixkortostán que s'establioron siguen una clasificación complexa. As unidaz administrativas prencipals son os districtos (район), d'os cuals en bi ha 54, y os selsovets (сельсовет), d'os cuals en bi ha 953. As ciudaz baixo churisdicción d'a republica son:

  • Ciudaz baixo churisdicción d'a republica
    • Ufa (Уфа) (capital)
      • Districtos d'a ciudat:
        • Diemskii (Демский)
        • Kalininskii (Калининский)
          • 1 selsovet baixo a churisdicción d'o districto d'a ciudat.
        • Kirovskii (Кировский)
          • 1 selsovet baixo a churisdicción d'o districto d'a ciudat.
        • Leninskii (Ленинский)
        • Oktiabrskii (Октябрьский)
          • 1 selsovet baixo a churisdicción d'o districto d'a ciudat.
        • Ordzhonikidzievskii (Орджоникидзевский)
          • 2 selsovets baixo a churisdicción d'o districto d'a ciudat.
        • Sovietskii (Советский)
    • Agidel (Агидель)
    • Baimak (Баймак)
    • Belebei (Белебей)
    • Beloretsk (Белорецк)
    • Birsk (Бирск)
    • Blagovexchensk (Благовещенск)
    • Davlekanovo (Давлеканово)
    • Diurtiuli (Дюртюли)
    • Iximbai (Ишимбай)
    • Kumertau (Кумертау)
      • 2 selsovets baixo a churisdicción d'o districto d'a ciudat.
    • Meleuz (Мелеуз)
      • 1 selsovet baixo a churisdicción d'o districto d'a ciudat.
    • Neftekamsk (Нефтекамск)
      • Asentamientos urbanos baixo a churisdicción d'o districto d'a ciudat.
      • 2 selsovets baixo a churisdicción d'o districto d'a ciudat.
    • Oktiabrskii (Октябрьский)
    • Salavat (Салават)
    • Sibai (Сибай)
      • 1 selsovet baixo a churisdicción d'o districto d'a ciudat.
    • Sterlitamak (Стерлитамак)
    • Tuimazi (Туймазы)
    • Uchali (Учалы)
    • Yanaul (Янаул)

Demografía[editar | modificar o codigo]

Ufa ye o centro administrativo de Baixkiria y a suya ciudat mes gran. En 1990 os rusos etnicos i representaban o 58 %, os tartaros o 25 %, os baixkirs o 9 % y atras nacionalidaz o 8 %.

Mes d'un ciento de nacionalidaz habitan Baixkiria, encara que os tres pueblos prencipals son os rusos (39%), os tartaros (28%) y os baixkirs (29%). O ruso ye parlato per tota la población. O tartaro lo parla un 30%, mientres que o baixkir ye parlato aparentment per un 20%.

Os habitadors de Baixkiria yeran uns 4.104.336 en 2002, con un porcentache mayor de población urbana (70,8%) y femenina (53,1%).

L'idioma baixkir, idioma turquico, tien en Baixkiria estatus de cooficialidat dende 1990 con o ruso. Os tartaros demandan dende alavez o mesmo ran de cooficialidat pa l'idioma tartaro.

Historia[editar | modificar o codigo]

Os primers asentamientos en Baixkiria se remontan ta o Paleolitico. Pero ye en a Edat de Bronce cuan i plegan as chents d'a cultura Abajevo, que podeban treballar o bronce ta fer armas, ferramientas y obchectos decorativos. Estioron os primers a establir asentamientos permanents a lo sud d'os Urals.

A denominación de baixkir se conoix per primer vegata en o sieglo IX. A relichión islamica s'esparde entre os baixkirs a partir d'o sieglo X, estando-ne ya en o sieglo XIV a relichión mas estendillata. Dica o sieglo XVI, Baixkiria ye estallata entre os khanatos de Kazán y de Siberia y a horda Nogai. As tribus que i viviban yeran gubernatas per bii (capecers tribals). Dimpués que Kazán se rendise a Iván o Terrible en 1554-1555, representants de tribus baixkirs occidentals s'amanoron ta o zar con a intención d'adhibir-sen d'implaz a lo Prencipau de Moscú.

Rancando d'a segunda metat d'o sieglo XVI, o territorio de Baixkiria encomenzó a prener forma como parti d'o estato ruso. En 1865 se forma la gubernación (guberniya) d'Ufa, paso important enta o reconoiximiento d'a identidat territorial baixkir.

Dimpués d'a revolución rusa, s'establix en 1919 a Republica Socialista Sovietica Autonoma Baixkir, dintro d'a URSS. A lo largo d'o periodo sovietico, s'atorgoron a Baixkiria dreitos d'autonomía, d'os primers ta os territorios sovieticos.

L'11 d'octubre de 1990, o Soviet Supremo d'a Republica adoptó a Declaración sobre a sobiranía d'o estato d'a Republica Socialista Sovietica Baixkir. O 25 de febrero de 1992 cambió lo suyo nombre per o de Republica de Baixkortostán.

En 1992 y 1994 se firmoron uns pactos per o estallo y a delegación d'autoridaz y poders entre os organos federals de poder d'a Federación Rusa y os organos de poder d'a Republica de Baixkortostán.

En l'actualidat (2006), o president de Baixkiria ye Mortaza Ghöbäydulla uly Räximev (Murtaza Rajimov), esleito lo 17 d'aviento de 1993. A suya reelección en aviento de 2003 estió contenata per a OSCE (Organización ta la Seguranza y Cooperación a Europa) en considerar que se i heban visto elementos de frau.

Cultura[editar | modificar o codigo]

Baixkiria ostenta una posiión privilechiata entre as republicas rusas en o respective a lo numero de museus y bibliotecas, asinas como una escuela de danza de prestichio internacional.

A Orquesta Simfonica Nacional d'a Republica de Baixkortostán fue fundata en 1992 y luego se tornó una d'as prencipals d'a Rusia de finals d'o sieglo XX.

O instrumento mes important y simbolo d'a musica baixkir ye o quray, feito con una canya especial a cual només se troba que en os monts Urals. Puede sentir-se igual en o folclor tradicional como en a musica popular muderna de Baixkiria.

Vinclos externos[editar | modificar o codigo]


Subdivisions administrativas de Rusia Bandera de Rusia
Subchectos federals
Republicas Adiguesia | Altai | Baixkiria | Buriatia | Calmuquia | Carelia | Chechenia | Chuvaixia | Crimea1 | Daguestán | Donetsk1 | Inguixia | Khakasia | Kabardino-Balkaria | Karachai-Cherkesia | Lugansk1 | Mari El | Mordovia | Osetia d'o Norte-Alania | Republica Komi | Sakha | Tataria | Tuva | Udmurtia
Territorios u krais Altai | Khabárovsk | Kamchatka | Krasnodar | Krasnoyarsk | Perm | Primorie | Stávropol | Zabaykalsky
Provincias u óblasts Amur | Arkhánguelsk | Astrakhán | Bélgorod | Briansk | Chelyabinsk | Irkutsk | Ivánovo | Kaliningrad | Kaluga | Kémerovo | Kírov | Kostromá | Kherson1 | Kurgán | Kursk | Leningrad | Lípetsk | Magadán | Moscú | Múrmansk | Nizhni Nóvgorod | Nóvgorod | Novosibirsk | Omsk | Orenburgo | Oriol | Penza | Pskov | Riazán | Rostov | Sakhalín | Samara | Sarátov | Smolensk | Sverdlovsk | Tambov | Tiumén | Tomsk | Tula | Tver | Uliánovsk | Vladímir | Volgograd | Vólogda | Vorónezh | Yaroslavl | Zaporozhie1
Ciudatz federals Moscú | Sant Petersburgo | Sevastopol1
Provincia autonoma Hebreus
Districtos autonomos Chukotka | Khantia-Mansia2 | Nenetsia3 | Yamalia-Nenetsia2
1. Reconoixiu internacionalment como parti d'Ucraína · 2. Administrativament subordinau a l'oblast de Tiumén· 3. Administrativament subordinau a l'oblast de Arkhánguelsk
Districtos federals
Extremo Orient | Meridional | Noroccidental | Siberia | Urals | Volga | Central