Rei Artús

De Biquipedia
Translate icon.svg Iste articlo ye escrito con as normas graficas EFA. Si quiers, puez aduyar cambiando a la grafía oficial de Biquipedia y sacando dimpués ista plantilla.
O Rei Artús en a suya armadura de guerra, estatua en bronze d'o sieglo XV que se troba en a tumba de l'emperador Maximilián I —muerto en 1519— en Innsbruck.
Sieglo XV

O Rei Artús ye un presonache literario que ocupa un papel central en o ciclo epico medieval dito "Materia de Bretanya". A qüestión sobre a suya existencia real ye polemica, y en a suya formación han intervenito feitos historicos reals y elementos mitolochicos celtas y cristianos medievals.

Proceso de formación d'o presonache literario[editar | modificar o codigo]

As primeras mencions se troban en libros medievals con pretensions historiograficas. A primera mención d'Artús se troba en o Gododin d'o bardo Aneurin. O manuscrito ye d'o sieglo XIII, pero o poema ye muito més antigo. A segunda mención se troba en a Historia Brittorum que s'atribuye por error a Nennius pero que ye un amalgama complexa de bells compiladors. Artús ye calificato de dux bellorum, chefe militar, que combate contra os saxons y los vence en 12 batallas, vencendo-los de pa cutio en a batalla de Mont Badon. Manimenos en o libro De Excidio Britanniae atribuyen esta victoria a Aurelius Ambrosius. En a compilación atribuita a Nennius con error retratan a Artus como un cazataire mitico que con su can Cavall encorre a lo chabalín monstruoso porcum troit, continando con elementos propios d'a mitolochía celta. O relato galés Kulhwch y Olwen ya presenta a lo rei Artús con unas caracteristicas propias d'a mitolochicas celta, galesa concretament, y encara no presentaba o caracter caballeresco. Artús encara no ye un rei cortés, ye un caudiello batallero rodeyato de magos y de guerrers que no son precisament caballers y que en realidat son presonaches mitolochicos celtas detectables en atras historicas, anteriors y posteriors. Seguntes bellas teorías ye un conchunto de tradicions asociatas a uno u mesmo a quantos chefes militars d'o sieglo V, quan os britans luitaban contra os saxons (y anglos y chutos) que heban invadiu a provincia romana de Britania y os romanos los albandonoron.

Os mitos arturicos prenen a forma actual en a man de Godofré de Montmouth, creyando una historia coderent chuntando presonaches que no teneban relación con l'Artús orichinal (como Merlín, que yera anterior), y copiando modelos clasicos (como a concepción d'Hercules por Zeus). En a versión d'Artús de Godofré de Montmouth encara no saliba a tabla redonda. En ista concepción, que ye a que s'ha feito servir como alazet d'a visión muderna d'o rei Artús, amanixen a resta d'elementos lechendarios, chunto con una patena cristiana que recubre tot o conchunto, adhibindo-se asinas elementos cristianos como a busca d'o Santo Gredal.

A conoixencia d'os mitos arturicos s'ixemenó por totz os países antigament britonicos y tamién en ambito francés. Bells escritors franceses escribioron relatos arturicos, feito que empentaban por Alionor d'Aquitania y Henrique II d'Anglaterra, qui pretendeban fer servir o títol pa lechitimar a suya dinastía en Francia y Anglaterra como heredera d'o rei Artús contra as aspiracions d'os Capetos.

O rei Artús en fuents aragonesas y navarras[editar | modificar o codigo]

Ye mencionato en o Libro de las Cheneracions en o capítol De Constantín y en un capítol propio "del Rey Artús":

Este rey ovo un fijo en esta dueynna qui fo muy bono, et ovo nombre Artus, et ovo otra fija, qui ouo nombre Elena, et casola con el rey Loth de Leonés, et ovieron un fijo qui ouo nombre Galván,...
Murió Uterpradagón et regnó su fijo Artus. Este rey fo muy buen rey et leal...
(Del Rey Artús): Este rey Artus ovo un dia cort en Courlione, so ciudat. Et esta cort fo muy grande et muy alta et bona...
El rey Artús, quoando lo odió, aplegó so huest et fo a lidiar con el emperador: et quando fo al Mont de Sant Miguel, convatiose con un gigant et vençió al rey, et matolo et fo a la batalla al emperador. Quoando vio el emperador que Artús venía sobre él,...
Et el rey Artús tovo el campo, et fo mal ferido de tres lançadas, et fezose levar ad Islavalón por sanar.
Aprés la muert del rey Artús, ovo tres reyes en el reysmo de Bretaynna: la una partida de la terra ovo Loth de Leonés, el padre de Galván; et la otra partida ovo el Constantín, el fillo de Cador, del duc de Cornuailla.

Tamién en o capitol 34 d'o Libro del Trasoro "de la ljnea de los reyes de Roma e de Anglaterra".

Apres su muert, Brutun su hermano passo en vna tierra que, por el nonbre del fue clamada Bretanya, que agora se clama Anglaterra, e el fue començamjento de los reyes de Gran Bretanya. E de su generacion nascio depues el buen rey Artus, de quj los romanos faulan tanto, que fue rey coronado a .ccc. e l.xxxiij. anyos apres la jncarnacion de Ihesu Xpisto; e esto fue en tiempo que Zeno fue emperador en Roma e regno .l. anyos.

O rei Artús en a mitolochía pirinenca[editar | modificar o codigo]

En a versant gascona d'os Monts Pireneus bi ha una conoixencia tradicional d'un presonache dito Artús, pero sin relación con as historias d'a "Materia de Bretanya", y representando o mito d'o "cazataire maldito".

En Bigorra traviesa o cielo gramando en as nueitz de tronada como castigo por no haber-se persignau en l' angelus o 15 d'agosto.

Lo Rei Artus d'o Coserán y d'o País d'Olmes (Arièja) se'n fue d'a misa d'o gallo pa cazar una llebre que ye condenau a no ensobinar-la nunca.

En Biarn li dicen Rei Artus y sobrevuela as vals d'Aspa y d'Osal os dias de ventolera d'a santmigalada con mil cans.

Bibliografía[editar | modificar o codigo]

  • Olivier de Marliave: Pequeño diccionario de Mitología Vasca y Pirenaica. Alejandría, 1995.
  • Jean Markale: Pequeño diccionario de Mitología Céltica. Alejandría, 1995 y 2000.

Enlaces externos[editar | modificar o codigo]