Figado

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Articlo d'os 1000
Figado de uella.
(1) lobulo dreito, (2) lobulo ezquierdo,
(3) lobulo caudato, (4) lobulo cuadrato,
(5) arteria hepatica y vena porta, (6) nodulos limfaticos hepaticos,
(7) vesicula biliar.

O figado[1] (d'o latín < FICATUM) u ferito ye un organo de l'aparato dichestivo, present en os vertebraus. Chuga un papel important en o metabolismo, sintesi d'a proteína d'o plasma y a desintoxicación de drogas. Iste organo ye a glandula mas gran d'o cuerpo humán y se situga por debaixo d'o diafragma, en o hipocondrio dreito. Ye dividida en alas[2] u lobulos. Sintetiza bilis, un liquido verdenco important ta la dichestión. Realiza y regula una variedat muit ampla de reaccions bioquimicas que requieren teixitos muit especializatos. Os termins medicos relacionatos con o figado prencipian a sobén por hepato- u hepatic, que provienen d'a parola griega ta o figado, hēpar (ήπαρ[3]).

Gastronomía[editar | modificar o codigo]

Fardels.

O figado de bels mamiferos y aves ye considerato un alimento ta os humans con un gran aporte de fierro y vitaminas.

Puet preparar-se ta minchar frito, bullito, en o forno u rostito, tamién puet minchar-se crudo, ye tradicional en o sashimi d'a cocina chaponesa, pero no ye gaire recomendable por o suyo alto contenito en Vitamina A y os d'alguns animals puet derivar en una intoxicación por exceso de vitamina.

A forma mas conoixita ta minchar-lo ye frito y con cebolla frita, cheneralment ye utilizato ta iste plato o figado de tocín u vaca.

Tamién ye utilizato ta fer patés, o mes popular y conoixito ye o foie gras, feito con o figado d'os patos y aucas.

En atros paises tamién se fan atros productos como embutidos, figado capolato y en Aragón os fardels.

Referencias[editar | modificar o codigo]

  1. (an) Silbia Garcés Lardiés,Francho Rodés Orquín:Un borguil de parolas.Bocabulario dialeutal escolar, Gubierno d'Aragón, 2006, ISBN 84-689-7358-0, p.30
  2. (es) Ángel Ballarín Cornel: Diccionario del Benasqués. Institución Fernando el Católico, Zaragoza, segunda edición 1978. pp 32-33.
  3. A parola griega "ήπαρ" deriva de hēpaomai, que quiere decir reparable, fendo referencia a lo feito de que o figado puet rechenerar-se por si mesmo espontaniament en caso de lesión.

Vinclos externos[editar | modificar o codigo]