Caracalpacos
|
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
| Caracalpacos Қарақалпақлар قاراقلپقلر | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
 | ||||||||||||
|
| ||||||||||||
|
Caracalpaquistán | ||||||||||||
| ||||||||||||
| Caracalpaco | ||||||||||||
| Islam | ||||||||||||
| Altros pueblos turquicos | ||||||||||||
 Caracalpaquistán en Uzbekistán | ||||||||||||
Os caracalpacos (en caracalpaco Qaraqalpaqlar, Қарақалпақлар, قاراقلپقلر) habitan en Caracalpaquistán (Uzbekistán), chunto a la Mar d'Aral y en as riberas d'o río Amu-Darya. En o censo de 1989 yeran 423.000 individuos, o 31 % d'os habitants de Caracalpaquistán. Charran una luenga turquica d'a branca quipchac. Son musulmans sunnís seguidors d'a escuela Hanafí. A suya traza de vida tradicional ye o pastoreyo nomada, i-habendo tamién pescadors y agricultors sedentarios en menor mesura.
Luenga[editar | modificar o codigo]
Dentro d'as luengas turquicas d'a branca quipchak a luenga d'os caracalpacos ye mes pareixita a lo nogai y a lo cazaco. A suya forma escrita se basa en o dialecto nororiental y no se desembolicó dica os anyos 20 d'o sieglo XX. S'escribiba en alfabeto latino dica 1928, dende 1938 fan servir o cirilico, a causa d'a politica linguistica sovietica que veyió un periglo que os pueblos turquicas d'a ex URSS fesen servir o mesmo alfabeto que en a Turquía kemalista. O suyo etnonimo significa "os gorros negros".
Historia[editar | modificar o codigo]
Son mencionatos por primera vegata en Asia Central a fins d'o sieglo XVII. Caracalpaquistán fue ocupato por l'Imperio Ruso en 1873. En 1925 os sovieticos proclamoron a Oblast ("rechión") autonoma de Caracalpac, dentro d'a Republica Socialista Sovietica Autonoma de Cazaquistán, que a mes feba parte d'a Republica Federatiba Socialista Sovietica Rusa. Esdevinió republica autonoma en 1932, pero en 1936 fue adhibita a Uzbequistán.
Dica os anyos sisanta d'o sieglo XX o 90 % encara viviban y treballaban en o medio rural. Entre 1960 y 1970 a situación cambeó y Caracalpaquistán esdevinió a rechión mes urbanizata d'o Uzbequistán, con o 50 % d'a población concentrata en ciudatz. A capital creixió dica quintuplicar-se y atras ciudaz triplicoron a suya mida. O exodo rural se produció por o desastre ecolochico d'a Mar d'Aral que s'encomenzó a desecar por unos reganos de cotón no sostenibles.
A fins d'os anyos 80 d'o sieglo XX puyó l'autoconcencia d'os Caracalpacos, y amaneixen reivindicacions, destacando-ne:
- Que lis tornen as tierras que agora ocupan os uzbecos.
- Beluns reclaman deseparar-sen d'Uzbequistán y re-adhibir-sen en Rusia en as condicions atorgatas a atras republicas autonomas, belatros reclaman o estatuto de republica independient.
Bibliografía[editar | modificar o codigo]
- (es) Gonen, Amiram. Diccionario de los pueblos del mundo. Editorial Anaya, 1996. ISBN 978-8479793500.