Cristianismo
|
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
O cristianismo ye una relichión monoteísta fundamentada en a vida e as amostranzas de Chesús de Nazaret. Ye a mayor relichión d'a Tierra, con 2.100.000.000 practicants, lo que representa cuasi un tercio d'a población humana. Comparte con o chudaísmo o Tánakh, clamato como Antigo Testamento por os cristianos. Por ista razón ye a vegadas clamada como una relichión Abrahamanica chunto a lo chudaísmo y a l'islam.
Brancas d'o cristianismo
As diferents brancas d'o cristianismo han amaneixito dende o mesmo orichen. A mes antiga son os ebionitas que creyeban en a fegura de Chesús sin deixar de seguir a lei y ritual propios d'o chudaísmo, por o que no aceptoron a Sant Pavlo. Tamién i habió sectas que combinaban cristianismo y gnosis.
Belunas d'as ilesias orientals tienen o suyo orichen en as luitas por o poder entre bispes, uns conseguiban imponer os suyos criterios en os Concilios, y atros no los aceptaban independizando-se y convertindo-se en hereches pa o cristianismo oficial. Pa pueblos sozmesos a los romanos a herechía ha estato un camín pa espresar o deseyo d'independencia u a independencia (nacionalismo relichioso), ye o caso d'a Ilesia Copta u d'a Ilesia Siriana. O proceso d'expansión d'o cristianismo fueras de l'Imperio Romano permitió a expansión tanto de formas de cristianismo que obedeixeban a Roma u Costantinoble, como de formas hereticas. As formas no ortodoxas u herechías permitiban a los recient convertitos desligar-sen d'o poder imperial, fer ilesias nacionals u no ser perseguitos en países enemigos de Roma: Ilesia Arriana, Ilesia Armenia, Ilesias Celtas, Ilesia Asiriana, etc...
A Rivalidat entre a hierarquía de Roma y Costantinoble produció un proceso contino de deseparación que remató en o sieglo XI.
- Catolicismo, a mayor d'as brancas cristianas, que acepta l'autoridat centralizata d'o Papa, en Roma.
- Ortodoxia, con a Ilesia Ortodoxa Griega, a Ilesia Melkita y bella ilesia autocefala d'os Balcans, países eslaus y Cheorchia.
Dende ixas envueltas d'as Cruzatas y d'a decadencia de l'Imperio Bizantín Roma ha conseguito que parte d'os fidels d'as ilesias orientals aigan aceptato l'autoridat de Roma pero mantenendo o suyo rito propio, convertindo-se en lo que se conoixe como uniatas, en oposición a las ilesias orientals que no aceptan l'autoridat papal y que se conoixen como ortodoxas.
- Toz os maronins aceptoron a lo Papa de Roma convertindo-se en uniatas.
- Parte d'os armenios aceptoron l'autoridat papal, sobretot en tiempos d'o Reino d'Armenia la Chica, aliato d'os cruzatos.
- Parte d'a Ilesia Asiriana, seguidora d'o Nestorianismo aceptó a lo Papa de Roma en lo sieglo XVI orichinando a Ilesia Caldea.
- Parte d'a minguata Ilesia Siriana aceptó a lo Papa de Roma orichinando a Ilesia Catolica Siriana.
- Os cristianos de rito griego que aceptoron en diferents contextos historicos a lo Papa de Roma son conoixitos como greco-catolicos. En Grecia siempre han estato pocos y fuoron perseguitos. En cambio una parte sustancial d'os cristianos de rito griego aceptoron a lo Papa de Roma en l'antiga Unión Polaco-Lituana, en Transilvania (Ilesia Uniata d'Alba Iulia), y en Orient Meyo.
As crisis baixomedievals y los cambios socioeconomicos de dimpués d'a Edat Meya facioron que en cualques países d'Europa que deseyaban desligar-sen de Roma prenesen versions d'o cristianismo diferent d'o catolicismo mirando en a radiz biblica y orichinando una sucesión d'ilesias diferents a lo largo d'os sieglos.
- Protestantismo, formato por multiples Ilesias independients, que no reconoixe a supremacía papal.
- Restauracionismo, formato por os Testimonios de Chehová, escisión d'os Adventistas d'o seteno día y a Ilesia Mormona, entre d'atros.
Bibliografía
- ASIMOV, Isaac. Guía de la Biblia: Nuevo Testamento. Plaza & Janés Editores, S.A. ISBN 978-84-01-45083-9
- ASIMOV, Isaac. Guía de la Biblia: Antiguo Testamento. Plaza & Janés Editores, S.A. ISBN 978-84-01-45082-2.
Se veiga tamién
Vinclos externos
Se veigan as imáchens de Commons sobre o cristianismo.- (es) Biblia en audio, (en mp3).
