Gazaros

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Os gazaros estioron un pueblo d'as estepas euroasiaticas que ocupaba en l'Alta Edat Meya territorios a lo norte d'a Mar Negra a Mar Caspia y lo Caucas. Se crei que charraban una luenga turquica. Son celebres por haber tenito una clase dirichent que se convirtió a lo chudaísmo ye por haber tenito una mayor tendencia a sedentarizar-sen y organizar un estato que atros pueblos invasors d'as estepas.

Historia

Dende o sieglo VII dominoron as riberas norte y ueste d'a Mar Caspia (dita encara en turco Hazar Denizi u "mar d'os Gazaros"), y dimpués a cuenca baixa d'o Volga de d'o Don. En a suya migración enta l'este plegoron a estar en contacto con os bulgaros y en absorbioron una parte en a ribera d'a Mar d'Azov. A fins d'o sieglo VII y principios d'o sieglo VIII os gazaros atacoron a los eslaus d'o Dniéper meyo, fendo desapeixer-ie a cultura de Pen'kovka. Esto se reflecta en o rechistro arqueolochico, con os trasoros amagatos d'esta epoca "antiguedaz d'os antos". Os arqueologos documentan l'aparición d'os gazaros en o sud de Rusia con a formación d'a cultura de Saltov.

Tamién se crei que os gazaros tenioron como vasallos a los hongaros, que habrían migrato ta l'ueste baixo o suyo dominio.

En o sieglo VIII os gazaros yeran aliaus d'os bizantins y luitaban cuentra a expansión d'os arabes musulmans. S'ubrió un itinerario comercial entre l'Imperio Romano d'Orient y Asia Central que pasaba por Khorezm y norte d'a Mar Caspia, travesaba o territorio gazaro aproveitando os grans ríos y remataba en os puertos d'a Mar d'Azov y Crimea. Os gazaros fundoron ciudaz en ixas rutas comercials, por o que se sedentarizoron en parte. Os gazaros estioron mes abanzatos en a creyación d'un estato que atros pueblos nomadas d'as estepas, obligando a pagar tasas aduaneras y tenendo un exercito permanent. En a segunda metat d'o sieglo VIII a clase dirichent gazara se convirtió a lo chudaísmo pa no aliniar-se ni con garra corrient cristiana ni musulmana.

En o sieglo IX os gazaros entroron en decadencia por l'aparición d'atros pueblos que cambeyoron o equilibrio de poder:

• Os varegos, que fundoron principatos dende a Mar Baltica dica a Mar Negra dimpués unificatos baixo a Rus de Kiev.
• Os pazinacos, que emigroron ta l'ueste trescurzando o territorio gazaro y devastando-lo.

En 964-965 Sviatolav de Kiev invadió o territorio d'os bulgaros d'a Volga, dimpués o territorio gazaro y destruyó en 965 a suya capital, Sarkel, una ciudat fortificata chunto a la desembocadura d'o río Don. En 969 cayó Itil, en a desembocadura d'a Volga en a Mar Caspia, a man de l'actual Astracán.

A desaparición d'o estato gazaro significó tamién a desaparición d'una barrera que contribuiba a aturar as migracions ta l'ueste d'os pueblos d'as estepas, que s'irán sucedendo en o tiempo.

As colonias d'a Republica de Chenova en Crimea recibiban a denominación de Gazaria, y en a traducción aragonesa de "La Flor de las Ystorias d'Orient" dicen Tierra Gazera a esta peninsula:

…regno de Cumania, el entro en el regno de Rosia et prisolo et conquisto la tierra gazera et el regno de Vulgaria. Apres caualgo entro al regno de Ongria et aqui trobo algunos cumanianos et prisolos. Apres de aquest…..