Romance de Marichuana

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

O Romance de Marichuana ye un d'os pocos romances conservatos en aragonés. Presenta versions en tot l'Alto Aragón y dica en os Monegros. Muito popular a zaguers d'o sieglo XIX y primers d'o sieglo XX, se cantaba en as celebracions, fiestas y lifaras. O escritor Ramón J. Sender lo posó boca d'un almugaver d'una novela suya. Seguntes José Ignacio López Susín a suya musica se conservaba en Sobrarbe mientres que en o semontano y en a Val d'Echo ya no se'n acordaban d'a musica y no lo conoixeban que recitato. Actualment La Orquestina del Fabirol en canta una versión, y precisament un disco suyo se titula Me'n baxé ta tierra plana.

O romance conta o viache d'o protagonista enta tierra plana pa fer una voda con una mesacha d'ixa zona. Ye un romance que reflecta o modo de vida y a realidat d'o pastor transhumant pirenenco, y curiosament representa un caracter exogamico en contra d'a cultura d'as vals axials, que ye endogamica sobretot pa os hombres. Se puet veyer o ideyal de belleza femenina que bi heba dica fa meyo sieglo: rolliza, forzuda, tetuda, pulida, uellos negros, chata, alta, ecetra. Tamién bi ha referencias a la vestimenta d'abrigo y os utensilios de cocina, beluns representan a dot.

Eduardo Vicente de Vera considera que o foco d'irradiación d'o romance estió a redolata d'Alquezra.

Luengache d'o romance

En o luengache d'o Romance de Marichuana se troban participios en -ato, -ito, y encara que bel lingüista haiga considerato que ixo probaba que estos participios yeran os usuals dica fa poco tiempo en lugars d'o Semontano como Alquezra, a on que se'n conserva una versión, bi ha atra explicación mes razonable. Como se diz a lo principio De los altos Pirineos / he baixato a tierra plana / a cortejar a una moza / que Marichuana se llama, se conta a historia d'un choven d'as vals d'o Pirineu Axial que baixa a la tierra plana, y d'esta traza farían servir estos participios pa imitar a parla d'o montanyés, como una especie de baturrismo que tamién trobamos con atros caracters en as Pastoradas de Ribagorza.

Manimenos extensión d'a conoixencia d'o romance ilustra que dica os decenios de 1950 y 1960 l'aragonés yera una luenga de comunicación regular en tot l'Alto Aragón entre diferents vals y entre as vals, o semontano y os Monegros, a on encara que l'aragonés hese desapareixito feba poco, encara s'entendeba y se conoixeba.

Bibliografía

• (es) José Ignacio López Susín O Romanze de Marichuana (bersions y musica) Rolde nº 12, 1981.
• (es) Eduardo Vicente de Vera El Romance de Marichuana: posible transmisión e importancia etnológica. Temas de antropología aragonesa, ISSN 0212-5552, Nº. 4, 1993 , pags. 107-120 [1]

Vinclos externos

• Estudio sobre o romance feito por Eduardo Vicente de Vera.
• Versión d'o romance trobata en Castillón de Monegros.