Suelo

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Suelo ye un material superficial resultant d'a meteorización d'as rocas y d'a descomposición d'os restos de sers vivos y on pueden enradigar as plantas y creixer a vechetación. A definición d'o concepto de suelo ye diferent dependendo d'a ciencia que se considere.

Definición

En cheolochía se fa enfasi en os materials. D'esta manera Anguita Virella en 1993 definiba o suelo como "materials cuasi siempre sueltos, pero en bels casos con livels cementaus, que resultan de procesos de lixiviación u de puyada superficial d'augua y d'a incorporación de ateria organica resultant de l'actividat organica." En agronomía se fa enfasi en os aspectos relacionaus con o creiximiento d'as plantas. D'esta manera Terreros en l'anyo 1985 definiba o suelo como "una formación natural complexa y dinamica (encara que relativament estable), tova, soporte (refirme y nutrición) d'una determinada vechetación, producto d'una transformación superficial d'as rocas (alteración, reestructuración) por l'acción de determinaus achents." A FAO define o suelo como "Napa superficial d'a Tierra que ha ito formando-se lentament por a descomposición d'o material rocoso subchacent (roca madre) baixo l'acción de condicions atmosfericas (clima) y d'a vechetación u meyant depositos de materials carriaus por os ríos, os mars (suelos aluvials) u por o viento (loess u suelos de cenisas volcanicas)."

Components d'o suelo

En os suelos bi ha una fase solida, una fase liquida y una fase gasiosa. A fase solida se distribuye en una part d'orichen mineral y una part de constituyents organicos. A fase liquida y a fase gaseosa ocupan os vueitos que deixan o components solidos y ocupa os poros.

A fase solida ye formada por:

Fragmentos de roca provinients de la roca madre y que determinan a textura (cascallo, arena, limo, archila).
Sals minerals: A sals minerals como os nitratos y fosfatos fixan a riqueza d'o suelo.
Organismos: bacterias (intervienen en a humificación d'a materia organica), fongos (abundants en os suelos acidos, destacan como descomponedors d'a celulosa y lignina), algas (belunas fixan o N₂ atmosferico), oligoquetos (fan que o suelo tienga mes aire), artropodos (beluns se minchan la follarasca).
Humus: transformación d'a materia organica (fuellas, calabres, excrementos) por microorganismos. Determina a productividat d'o suelo. La humidificación ye un proceso anterior a la mineralización y da acideza a lo suelo.

A fase liquida ye como se troba l'augua liquida en o suelo. L'augua puet estar:

Augua circulant: se mueve por os poros y grietas d'o suelo, distinguindo-se:
Augua de gravitación: con movimientos de drenache dormando as capas freaticas y l'augua capital aproveitable por as plantas.
Augua retenida: no circula ni ye absorbida por as plantas. S'apega a las particlas d'o suelo fendo arredol d'ellas una capa fina.

A fase gasiosa puet representar o 25 %. L'aire d'o suelo ye equivalent a l'aire atmosferico pero con menos 0₂ y mes CO₂.

Napas d'o suelo

Bi ha diferents tipos de suelos y diferents terminolochías pa describir as suyas napas. Por un regular se considera que os suelos presentan os horizonts A, B y C, este zaguero chusto por d'encima d'a roca madre R.

L'horizont A ye un livel d'enriquimiento de materia organica mezclada con materials d'orichen mineral.

L'horizont B ye un livel on s'acumulan materials lixiviaus de l'anterior livel enriquindo-se en sals minerals, archilas y productos d'a mineralización d'a materia organica.

L'horizont C ye formau por materials d'a roca madre que sufren meteorización fisica, y que pueden estar dencima d'ella si o suelo ye autoctono u luent si ye un suelo aloctono, (por eixemplo en os suelos aluvials u as dunas).

Manimenos no siempre veremos bien estos livels. En Espanya a mes gran part d'os suelos son dominaus por a erosión, son inmaturos y azonals y pueden presentar un horizont A chusto por dencima de l'horizont C u R.

Factors que influyen en o desarrollo d'os suelos

Los factors que influye en o desarrollo d'os suelos son o clima, a roca madre, l'actividat d'os sers vivos, o releu y o tiempo.

O clima ye o factor mes important, porque a temperatura y as precipitacions condicionan a intensidat y velocidat d'a meteorización d'a roca madre.

A roca madre presenta una influencia mes gran en as primeras etapas d'evolución d'os suelos.

O sers vivos influyen como orichen d'a materia organica d'o suelo y en a descomposición d'esta materia organica pa formar humus. D'esta forma l'acción mes important ye representada por a vechetación y os microorganismos d'o suelo.

O releu influye a traviés d'a pendient, que favoreixe a erosión y fa dificil la formación d'o suelo, y a orientación en paco u solano, orientación que determina microclimas.

O tiempo influye d'una manera sumativa, a mes tiempo, mes desembolique d'o suelo.

Impactos en os suelos

O suelo como substrato d'a vida recibe o impacto d'as actividaz humanas por l'uso que se'n fa como recurso u por a suya ocupación fisica. O principal impacto ye a erosión, atros impactos son a sobreexmplotación, a perduga d'a suya fertilidat, a compactación, a contaminación y a urbanización. A erosión d'o suelo gosa estar producida por l'augua de plevia, pero tamién puet producir-la l'acción eolica.