Sistema Internacional d'Unidaz

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Articlo d'os 1000
Nomás bi ha tres estatos que encara no han adoptato lo Sistema Internacional d'Unidaz como lo suyo unico sistema de mesuras: Liberia, Birmania y Estaus Unius.

O Sistema Internacional d'Unidaz, abreviato SI[1] (d'o francés Système International d'Unités) ye o sistema d'unidaz mas emplegato en o mundo, tanto en a ciencia como en a vida diaria (comercio), y ye a evolución d'o sistema metrico decimal.

L'antigo sistema metrico decimal presentaba diferents grupos d'unidaz como lo sistema mks (metro-quilogramo-segundo) u o sistema cgs (centimetro-gramo-segundo), que a la vegata tamién presentaban variants. O SI se desembolicó a partir de l'antigo sistema mks, y fue adoptato en a 11ena Conferencia Cheneral de Pesos y Mesuras que se celebró en París entre l'11 y o 20 d'octubre de 1960.

Como se puet observar en o mapa d'o costato, güe día la utilización d'o SI ye practicament universal y cuasi dengún estato mantiene definicions oficials d'atras unidaz. A unica excepción notable son os Estaus Unius d'America a on que o suyo sistema tradicional d'unidaz (United States customary units) contina estando amplament emplegato en a vida diaria, encara que con definicions basatas en o SI. L'uso d'o SI en os Estaus Unius nomás s'incrementa en a escuela, a ciencia y a industria.[2]

Unidaz basicas[editar | modificar o codigo]

As unidaz basicas d'o SI han estato establitas por a Conferencia Cheneral de Pesos y Mesuras a propuesta d'o Bureau International des Poids et Mesures ("Oficina Internacional de Pesos y Mesuras"); bi'n ha 7, bien definitas, que, por convenio, se consideran dimensionalment independients:

Unidaz basicas d'o SI[3]
Nombre Simbolo Magnitut Definición
metro m longaria Un metro ye a longaria d'o trachecto que recorre a luz en o vueito mientres un 299.792.458eno de segundo.[4]
kilogramo kg masa Un kilogramo ye a masa d'o prototipo internacional d'o kilogramo. Ye a unica unidat que ye definita en relación a un obchecto.[5]
segundo s tiempo Un segundo ye a durada de 9.192.631.770 periodos d'a radiación correspondient a la transición entre os dos nivels hiperfinos d'o estato fundamental de l'atomo de cesio 133.[6]
ampere A corrient electrica Un ampere ye a cantidat de corrient constant que, si se mantiene en dos conductors paralelos, rectilinios, de longaria infinita, de sección circular negligible y situatos en o vueito a una distancia d'un metro l'un de l'altro, producirba entre istos conductors una fuerza de 2·10−7 newtons por metro de longaria.[7]
kelvin K temperatura termodinamica Un kelvin ye un 273,16eno d'a temperatura termodinamica d'o punto triple de l'augua.[8]
candela cd intensidat luminosa Una candela ye a intensidat luminosa, en una dirección determinata, d'una fuent que emite una radiación monocromatica de frecuencia 540·1012 Hz a intensidat enerchetica en ista dirección d'a cual ye d'un 683eno de watt por estereoradiant.[9]
mol mol cantidat de materia Un mol ye a cantidat de materia d'un sistema que contiene tantas entidaz elementals como atomos bi ha en 0,012 kg de carbonio 12.[10]

Unidaz derivatas[editar | modificar o codigo]

A partir d'as unidaz base se pueden definir unidaz derivatas, en a tabla siguient s'amostran as que tienen un nombre y un simbolo especial:

Unidaz derivatas d'o Sistema Internacional con nombre especifico[11]
Magnitut fisica Nombre d'a unidat d'o SI Simbolo d'a unidat Expresión en termins d'atras unidaz Expresión en termins d'as unidaz basicas d'o SI
Frecuencia herz Hz  
Fuerza newton N  
Presión, tensión pascal Pa
Enerchía, treballo, calor joule J
Potencia, fluxo radiant watt W
Carga electrica coulomb C  
Potencial electrico, fuerza electromotriz volt V
Resistencia electrica ohm Ω
Conductancia electrica siemens S
Capacitancia electrica farad F C · V−1
Densidat de fluxo magnetico, inducción magnetica tesla T
Fluxo magnetico weber Wb
Inductancia henry H
Temperatura grau Celsius °C t°C = tK - 273,15  
anglo plan radiant rad 1
Anglo solido estereoradiant sr 1
Fluxo luminoso lumen lm cd · sr  
Iluminancia lux lx cd · sr · m−2  
Activitat radioactiva becquerel Bq s−1  
Dosi absorbita (de radiación ionizant) gray Gy J · kg−1
Dosi equivalent (index de radiación ionizant) sievert Sv J · kg−1
Actividat catalitica katal kat mol · s−1  

Prefixos[editar | modificar o codigo]

S'han definito una serie de prefixos que se pueden combinar con cualsiquier unidat ta formar unidaz derivatas adecuatas ta fer mesuras en órdens de magnitut superior u inferior. O grupo formato por o prefixo y o simbolo d'a unidat ye inseparable. Os simbolos d'os multiplos s'escriben en mayuscla mientres que ta os submultiplos s'emplegan minusclas. Ista regla tien as excepcions d'os multiplos deca (da), hecto (h), y kilo (k) que se simbolizan con minusclas.

Prefixos d'o Sistema Internacional d'Unidaz[12]
Multiplos Nombre deca- hecto- quilo- mega- giga- tera- peta- exa- cetta- yotta-
Simbolo da h k M G T P E Z Y
Factor 101 102 103 106 109 1012 1015 1018 1021 1024
 
Submultiplos Nombre deci- centi- mil·li- micro- nano- pico- femto- atto- cepto- yocto-
Simbolo d c m µ n p f a z y
Factor 10−1 10−2 10−3 10−6 10−9 10−12 10−15 10−18 10−21 10−24

Referencias[editar | modificar o codigo]