Naturaleza

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Articlo d'os 1000
O vulcán Galunggung en 1980, amostrando una combinación de fenomenos naturals.
Una envista mas estable d'a naturaleza: Hopetoun Falls, Victoria, Australia. S'ha meso ficacio en a conservación d'a flora y d'atras caracteristicas naturals d'iste puesto, y a la vegata s'ha premeso un mayor fluxo de vesitants.

A naturaleza incluye tot lo que existe en l'universo, y que no ye artificial u imachinario. En o suyo sentito mas amplo, equivale a lo conchunto d'o cosmos, de l'universo existent, lo que abraca dende particlas subatomicas dica os obchectos astronomicos, incluindo-ie a Tierra, os sers vivos y os procesos que se i relacionan.

O termin "naturaleza" fa referencia a los fenomenos d'o mundo fisico, y tamién a la vida en cheneral. Por un regular no incluye os obchectos artificials ni a intervención humana. En un sentito mas restrinchito, se gosa emplegar o termin ta referir-se a lo medio ambient.

Etimolochía y significato[editar | modificar o codigo]

A palabra "naturaleza" proviene d'o latín natura, que significa "o curso d'as cosas, o caracter natural".[1] "Natura" ye a traducción latina d'a palabra griega physis (φύσις) –d'on, entre atras, en deriva la palabra fisica–, que en o suyo significato orichinal feba referencia a la forma innata en a que creixen espontaniament plantas y animals, a las suyas caracteristicas intrinsecas.[2] Asinas apareixe en o primer uso escrito d'o termin physis que fue emplegato por Homero, y fa referencia a las cualidaz intrinsecas d'una planta.[3]

O sentito d'a palabra naturaleza, en latín, se relaciona con o naiximiento. A concepción latina ye a de "mai naturaleza", ye un simbolo que tien relación con a vida en un sentito muit amplo. Diversas culturas han representato iste concepto con dioses. Manimenos, o concepto de naturaleza como un tot que s'identifica con l'universo fisico ye un concepto que ha estato incorporato mas recientment como consecuencia d'o desembolique d'a ciencia moderna, con un uso cada vegata mas amplo en os zaguers sieglos.[4][5]

Adintro d'os diversos usos que actualment se'n fa d'o termin, cuan se parla de "naturaleza" se puet fer referencia a lo dominio cheneral, a los reinos en que se clasifican diversos tipos de sers vivos, como as plantas u os animals. En bel caso se refiere a procesos asociatos con obchectos inanimatos: a forma en a que existen os diversos tipo de cosas y os suyos cambios espontanios, como l'orache, a cheolochía d'a Tierra, a materia y a enerchía que tienen todas istas entidaz.

Naturaleza a sobén tien o significato d'entorno natural, que engloba animals salvaches, piedras, selvas, plachas y, en cheneral, totas as cosas que no han estato alteratas de traza sustancial por o ser humán, u que persisten a tamas d'a intervención humana. Iste concepto mas tradicional d'as cosas naturals embreca una distinción entre lo que ye natural y lo que ye artificial, entendendo que iste zaguer concepto como cualsiquier cosa elaborata por o conoiximiento humán.

Referencias[editar | modificar o codigo]

  1. (en) Nature. Harper, Douglas. Online Etymology Dictionary
  2. Se puet trobar información sobre l'uso d'o concepto por parti d'os presocraticos, encara que de traza una mica erratica, en Naddaf, Gerard: The Greek Concept of Nature, SUNY Press, 2006. L'uso d'a palabra φύσις, feita servir por Homero en relación a una planta, yera emplegata pels filosofos griegos ya dende antigo, y en diversos sentitos que, por un regular, son parellans a lo sentito actual, como confirma Guthrie, W. K. C.: Presocratic Tradition from Parmenides to Democritus (volum 2 History of Greek Philosophy), UP, 1965.
  3. "ὣς ἄρα φωνήσας πόρε φάρμακον ἀργεϊφόντης ἐκ γαίης ἐρύσας, καί μοι φύσιν αὐτοῦ ἔδειξε". (Asinas parló, Argeifontes [=Ermes] mientres me daba la hierba, prenendo-la d'a tierra, y amostrando-me a suya naturaleza.) Odissea 10.302-3 (ed. A.T. Murray). Tamién en Liddell i Scott: Greek Lexicon. Ta atros usos posteriors pero muit antigos d'o termin griego, se veiga lo que se comenta mas entabant.
  4. Por eixemplo, a obra d'Isaac Newton, Philosophiae Naturalis Principia Mathematica (1687) ye tradueita como "Mathematical Principles of Natural Philosophy", y reflecta l'uso habitual d'as palabras "natural philosophy" -filosofía natural-, parellán a un "estudio sistematico d'a naturaleza"
  5. A etimolochía d'a palabra "physical" -fisica- indica o suyo uso como sinonimo de "natural" ya a mitat d'o sieglo XV: Physical. Online Etymology Dictionary. Harper, Douglas