Irlanda d'o Norte

	Irlanda d'o Norte; Northern Ireland; Tuaisceart Éireann; Norlin Airlann
(En detalle)	(En detalle)
	Lema nacional:
	Himno nacional:
	Situación de Irlanda d'o Norte
Capital; • Población	Béal Feirste; 448.624
Mayor ciudat
Idiomas oficials	Anglés, irlandés y scots
Forma de gubierno Reina; Primer ministro; Primer ministro d'o R.U.	Monarquía constitucional ; Isabel II; Michelle O'Neill; Keir Starmer
Establimiento	3 de mayo de 1921
Superficie; • Total	Posición º; 13.843 km²
Población; • Total; • Densidat	Posición º; 1.775.000; 122 hab/km²
PIB (PPA); • Total (2002); • PIB per capita	Posición º; $33,2 billons; $19.603
Moneda	Libra esterlina (£, GBP)
Chentilicio	Nortirlandés/a
Zona horaria ; • en Verano	UTC ; UTC+1
Dominio d'Internet	.uk
Codigo telefonico	++44
Prefixo radiofonico
Codigo ISO
	Miembro de: Reino Uniu

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Irlanda d'o Norte (en anglés Northern Ireland, en irlandés Tuaisceart Éireann, en scots Norlin Airlann) ye una rechión administrativa d'o Reino Uniu, que se troba a o nord-este d'a isla d'Irlanda.

No tien bandera oficial dende marzo de 1972, cuan se suspendió l'autonomía d'Irlanda d'o Norte dimpués d'os feitos d'o Domingo Sangriento.

Historia

Irlanda d'o Norte corresponde a los condaus de Antrim, Down, Armagh, Londonderry que a primers d'o sieglo XX yeran de mayoría protestant y a los condaus de Fermanagh y Tyrone, de mayoría irlandesa catolica. Estos seis condaus mas Donegal, Monaghan y Cavan feban parti de l'Ulster, uno d'os reinos tradicionals d'Irlanda.

A zaguers de 1920 o parlamento britanico votó una lei que dividiba a isla en dos parz, cadaguna autonoma y con estructura confederal. Pa asegurar a supremacía d'os protestants a delimitación d'Irlanda d'o Norte de 1920 no incluyó os tres condaus de l'Ulster mes catolicos (Donegal, Monaghan y Cavan). Manimenos os grans terratenients consiguioron que os condaus de Fermanagh y Tyrone de mayoría catolica quedasen en Irlanda d'o Norte chunto con os cuatre de mayoría protestant de Antrim, Down, Armagh y Londonderry pa dar-lis una viabilidat economica.

As eleccions dioron una mayoría a los unionistas en o Norte y a lo Sinn Fein en o Sud. O Sinn Fein negoció con o gubierno de Londres y a zaguers de 1921 se concedió una cuasi independencia a un Irish Free State u "Estato Libre d'Irlanda" formau por 26 condaus de mayoría catolica, acceptando que os condaus protestants d'Irlanda d'o Norte seguisen unius a lo Reino Uniu.

A entidat d'Irlanda d'o Norte se creyo dimpués d'a partición d'a isla en 1921 con un parlamento y un gubierno que permitió a los protestants chestionar os suyos afers y convertir-se en un territorio libre adintro de l'Imperio Britanico con a mesma categoría que Canadá^[2]. O gubierno de Londres permitió que los protestants locals discrimisasen economica y socialment a los catolicos,^[3] mes d'un tercio d'a población. Os miembros d'a Orden d'Orange dominoron a politica y fomentan a discriminación d'os irlandeses catolicos en emplego y acceso a la vivienda. A división en districtos electorals yera feitos pa favorir os resultaus d'os protestants.

Dende o decenio 1940 a industria entró en decadencia, augmentó o desemplego y o malestar entre os catolicos irlandeses, que levaban decenios de discriminación. Os territorios a l'ueste d'o río Bann seguiban rurals y subdesembolicaus, os territorios a l'este d'o río Bann de mayoría protestant teneban concentrada a industria y desembolique urbán. En os guettos obreros as condicions de desemplego y delincuencia yeran endemicas. En l'anyo 1969 o parlamento refusó as demandas d'ecualdat de dreitos d'os irlandeses catolicos, esclatoron disturbios en Belfast. Collas organizadas de protestants atacoron un barrio catolico, o que obligó en l'anyo 1972 que intervenise l'Exercito Britanico, suspender o parlamento y establir un gubierno directo. En o decenio de 1970 o IRA respondió a los intentos de restaurar l'orden y a la violencia protestant. L'ala provisional d'o IRA dita Provos s'organizó pa defender os barrios catolicos y facioron ataques terroristas en os nuclios d'os territorios protestants. A guerra d'os catolicos d'Irlanda d'o Norte contra os protestants y o Exercito Britanico continó por decenios.

Os recients alcuerdos de paz han feito renaixer a esperanza, sobretot dende a inauguración en 1998 de l'Asamblea d'Irlanda d'o Norte y os alcuerdos de paz con l'IRA.