Irlanda d'o Norte

De Biquipedia
(Reendrezau dende Irlanda de lo Norte)
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Irlanda d'o Norte
Northern Ireland
Tuaisceart Éireann
Norlin Airlann
Bandera de Irlanda d'o Norte Escudo de Irlanda d'o Norte
(En detalle) (En detalle)
Lema nacional:
Himno nacional:
Situación de Irlanda d'o Norte
Situación de Irlanda d'o Norte
Capital
 • Población
Béal Feirste
448.624
Mayor ciudat
Idiomas oficials Anglés, irlandés y scots
Forma de gubierno Monarquía constitucional
Isabel II
Michelle O'Neill[1]
Rishi Sunak
Establimiento 3 de mayo de 1921
Superficie
 • Total
Posición º
13.843 km²
Población
 • Total
 • Densidat
Posición º
1.775.000
122 hab/km²
PIB (PPA)
 • Total (2002)
 • PIB per capita
Posición º
$33,2 billons
$19.603
Moneda Libra esterlina (£, GBP)
Chentilicio Nordirlandés/a
Zona horaria
 • en Verano
UTC
UTC+1
Dominio d'Internet .uk
Codigo telefonico ++44
Prefixo radiofonico
Codigo ISO
Miembro de: Reino Uniu

Irlanda d'o Norte (en anglés Northern Ireland, en irlandés Tuaisceart Éireann, en scots Norlin Airlann) ye una rechión administrativa d'o Reino Uniu, que se troba a o nord-este d'a isla d'Irlanda.

No tien bandera oficial dende marzo de 1972, cuan se suspendió l'autonomía d'Irlanda d'o Norte dimpués d'os feitos d'o Domingo Sangriento.

Historia

Irlanda d'o Norte corresponde a los condaus de Antrim, Down, Armagh, Londonderry que a primers d'o sieglo XX yeran de mayoría protestant y a los condaus de Fermanagh y Tyrone, de mayoría irlandesa catolica. Estos seis condaus mas Donegal, Monaghan y Cavan feban parti de l'Ulster, uno d'os reinos tradicionals d'Irlanda.

A zaguers de 1920 o parlamento britanico votó una lei que dividiba a isla en dos parz, cadaguna autonoma y con estructura confederal. Pa asegurar a supremacía d'os protestants a delimitación d'Irlanda d'o Norte de 1920 no incluyó os tres condaus de l'Ulster mes catolicos (Donegal, Monaghan y Cavan). Manimenos os grans terratenients consiguioron que os condaus de Fermanagh y Tyrone de mayoría catolica quedasen en Irlanda d'o Norte chunto con os cuatre de mayoría protestant de Antrim, Down, Armagh y Londonderry pa dar-lis una viabilidat economica.

As eleccions dioron una mayoría a los unionistas en o Norte y a lo Sinn Fein en o Sud. O Sinn Fein negoció con o gubierno de Londres y a zaguers de 1921 se concedió una cuasi independencia a un Irish Free State u "Estato Libre d'Irlanda" formau por 26 condaus de mayoría catolica, acceptando que os condaus protestants d'Irlanda d'o Norte seguisen unius a lo Reino Uniu.

A entidat d'Irlanda d'o Norte se creyo dimpués d'a partición d'a isla en 1921 con un parlamento y un gubierno que permitió a los protestants chestionar os suyos afers y convertir-se en un territorio libre adintro de l'Imperio Britanico con a mesma categoría que Canadá[2]. O gubierno de Londres permitió que los protestants locals discrimisasen economica y socialment a los catolicos,[3] mes d'un tercio d'a población. Os miembros d'a Orden d'Orange dominoron a politica y fomentan a discriminación d'os irlandeses catolicos en emplego y acceso a la vivienda. A división en districtos electorals yera feitos pa favorir os resultaus d'os protestants.

Dende o decenio 1940 a industria entró en decadencia, augmentó o desemplego y o malestar entre os catolicos irlandeses, que levaban decenios de discriminación. Os territorios a l'ueste d'o río Bann seguiban rurals y subdesembolicaus, os territorios a l'este d'o río Bann de mayoría protestant teneban concentrada a industria y desembolique urbán. En os guettos obreros as condicions de desemplego y delincuencia yeran endemicas. En l'anyo 1969 o parlamento refusó as demandas d'ecualdat de dreitos d'os irlandeses catolicos, esclatoron disturbios en Belfast. Collas organizadas de protestants atacoron un barrio catolico, o que obligó en l'anyo 1972 que intervenise l'Exercito Britanico, suspender o parlamento y establir un gubierno directo. En o decenio de 1970 o IRA respondió a los intentos de restaurar l'orden y a la violencia protestant. L'ala provisional d'o IRA dita Provos s'organizó pa defender os barrios catolicos y facioron ataques terroristas en os nuclios d'os territorios protestants. A guerra d'os catolicos d'Irlanda d'o Norte contra os protestants y o Exercito Britanico continó por decenios.

Os recients alcuerdos de paz han feito renaixer a esperanza, sobretot dende a inauguración en 1998 de l'Asamblea d'Irlanda d'o Norte y os alcuerdos de paz con l'IRA.

Referencias

  1. (es) Michelle O'Neill jura su cargo como "histórica" nueva ministra principal de Irlanda del Norte, en COPE, 3 de febrero de 2024
  2. (es) Felipe Fernández-Armesto: Los hijos de Zeus. Pueblos, etnias y culturas de Europa. 1996 Grijalbo, p 118.
  3. (es) Amiram Gonen: Diccionario de los pueblos del mundo. Editorial Anaya. pp418

Bibliografía

Veyer tamién


 
Os países d'o Reino Uniu
Bandera d'o Reino Unito
Bandera d'Anglaterra Anglaterra | Bandera d'Escozia Escocia | Bandera d'Irlanda d'o Norte Irlanda d'o Norte | Bandera de Galas Galas