Diferencia entre revisiones de «Celtas»
Sin resumen de edición |
Sin resumen de edición |
||
Linia 3: | Linia 3: | ||
{{legend|#97ffb6|maxima expansión celta, en o sieglo tercer a.C.}} |
{{legend|#97ffb6|maxima expansión celta, en o sieglo tercer a.C.}} |
||
{{legend|#bffc6|aria [[Lusitania|Lusitana]] de Iberia, on a presencia Celta ye incierta}} |
{{legend|#bffc6|aria [[Lusitania|Lusitana]] de Iberia, on a presencia Celta ye incierta}} |
||
{{legend|#27c600|as seis "[[ |
{{legend|#27c600|as seis "[[nacions celtas]]" que parlaban idiomas celtas en a [[Edat Meya]], y encara los charran en ciertas partz}} |
||
{{legend|#1a8000|arias on as lenguas celtas tienen presencia cheneralizata actualment}} |
{{legend|#1a8000|arias on as lenguas celtas tienen presencia cheneralizata actualment}} |
||
]] |
]] |
||
Linia 57: | Linia 57: | ||
== Historia == |
== Historia == |
||
=== O problema d'a etnochenesi celta === |
=== O problema d'a etnochenesi celta === |
||
O problema d'a etnonochenesi celta entronca con o problema de definir que u qui yeran os celtas. Beluns consideran a [[Cultura d'os Campos d'Urnas]] como celtica u protoceltica. Belatros consideran que en o tiempo d'os [[Campos d'Urnas]] a branca d'os celtas encara no yera individualizata dentro d'os pueblos indoeuropeus. De todas trazas puet decirse con seguridat que en o periodo d'o Hallstätt D os celtas ya existiban en Europa Centro-Occidental, car [[Hecateu de Mileto]] en o [[sieglo VI a.C]] parla de bells pueblos celtas que encara existiban quan [[Chulio César]] conquirió a Galia. |
|||
=== A primera Edat de Fierro === |
=== A primera Edat de Fierro === |
||
Linia 67: | Linia 68: | ||
=== Romanización === |
=== Romanización === |
||
[[Chulio César]] conquerió [[Galia]] en o [[sieglo I aC]]. A [[conquiesta de Britania]] estió más lenta, y nunca no estió total. O gubierno local d'os [[romans]] en istas rechions aproveitó a nobleza local que enantes teneban o gubierno en os estatos tribals. A institución d'os [[druida]]s fue perseguita en os primers tiempos quan yeran un periglo politico. |
[[Chulio César]] conquerió [[Galia]] en o [[sieglo I aC]]. A [[conquiesta de Britania]] estió más lenta, y nunca no estió total. O gubierno local d'os [[romans]] en istas rechions aproveitó a nobleza local que enantes teneban o gubierno en os [[estatos tribals]]. A institución d'os [[druida]]s fue perseguita en os primers tiempos quan yeran un periglo politico. |
||
Os habitans nativos se [[romanización|romanizoron]] y adaptoron parte d'a forma de vida romana. L'arte celta incorporó elementos romans, plegando a creyar-se un [[arte galo-román]]. A romanización estió más rapida en as ciudatz que en o meyo rural. Con a |
Os habitans nativos se [[romanización|romanizoron]] y adaptoron parte d'a forma de vida romana. L'arte celta incorporó elementos romans, plegando a creyar-se un [[arte galo-román]]. A romanización estió más rapida en as ciudatz que en o meyo rural. Con a romanización o latín s'emplega más y más. |
||
Lo mesmo se desveniba con a [[cristianizazión]]. Se diz que cristianizazión forzata d'o meyo rural por obra de [[Sant Martín de Tours]] favorexió a latinización d'o meyo rural en os zaguers sieglos en o S IV. |
Lo mesmo se desveniba con a [[cristianizazión]]. Se diz que cristianizazión forzata d'o meyo rural por obra de [[Sant Martín de Tours]] favorexió a latinización d'o meyo rural en os zaguers sieglos en o S IV. |
Versión d'o 15:32 17 avi 2010
Os celtas son os pueblos que charran u charroron as luengas celtas, y que en o sieglo I aC yeran presents dende Turquía dica Portugal. Iste termino ye d'orichen griego ("keltoi").
Os pueblos celtas actuals son bretons, irlandeses, escoceses d'os Highlands, maneses y galeses.
O termin celta
O termin "celta" s'ha feito servir en diferents contextos y por ixo tien hué muitos y variatos significatos:
- Os pueblos ditos celtas por os autors clasicos greco-romans.
- Os pueblos que se claman celtas a ellos mesmos.
- As luengas celtas, formando un grupo definito por lingüistas modernos, drentro d'as luengas indoeuropeas.
- A cultura de La Tène.
- Un estilo artistico d'a Segunda Edat de Fierro.
- L'arte irlandés d'o sieglo I aC.
- Valors actuals d'a sociedat occidental supuestament heredatos d'o herencio celtico.
- A mosica celta.
Bi ha problemas con totz estos sentitos d'o termin "celta", porque son fruito de bellas observacions subchectivas d'autors clasicos y de l'atracción que exercioron sobre os prerromanticos y romanticos europeus d'os sieglos XVIII y XIX.
Bells pueblos atlanticos actuals que charran lenguas celtas s'identifican como celtas como efecto d'ixe romanticismo d'o sieglo XIX, pero no pareixe que se clamasen asinas en o periodo meyeval y antigo, como ye o caso d'os gallegos.
Asobén s'identifica como "celtas" aspectos relativos a países atlanticos u d'arias celtofonas d'as Islas Britanicas. Un termin més apropiato sería "iro-bretón" u "iro-britonico".
Luengas
Sociedat
A sociedat tradicional celta en a mayor part d'o territorio yera formata por tres clases socials: sacerdotz (druidas principalment, bi n'ha una hierarquía complexa), nobles (aristocracia guerrera on se puet esleyir un rei) y pueblo plan (artisans, siervos, esclavos). Este tipo de sociedat desapareixió con a romanización, recuperando-se en Britania en o periodo entre a caita d'o Imperio Román y a conquiesta anglosaxona. En Irlanda dica a invasión normanda d'o sieglo XII.
Relichión
Politeísmo celta y druidismo
A relichión celta yera una relichión politeísta de caracters indoeuropeus, con un substrato que podeba remontar-se a la relichión astronomica d'os pueblos atlanticos que costruiban megalitos.
O feito que os celtas no tenesen chunidat politica, no tenesen una literatura en común y estasen muito estenditos a nivel continental fació que a relichión celta no tenese a homocheneidat d'a relichión d'atras brancas indoeuropeas como a relichión politeísta griega.
Bi heba un calandario lunar de 13 meses con fiestas sagratas 40 días dimpués d'os solsticios y equinoccios, fiestas que o cristianismo ha conservato.
Ye polemico, pero quasi seguro, que os celtas fesen sacrificios humans. A nivel simbolico o lumero 3 y os multiplos suyos apareixen de forma cutiana en a literatura, a mitolochía, l'arte y a teolochía.
A mitolochía celta ye compleixa, poco conoixita pero muito rica y d'un caracter especial, prou diferent d'a mitolochía griega.
Os celtas de Galia, Britania y Irlanda desembolicoron l'institución relichiosa d'os druidas en un periodo tardano d'a cultura de la Tène, y continoron existindo en o periodo román.
Historia
O problema d'a etnochenesi celta
O problema d'a etnonochenesi celta entronca con o problema de definir que u qui yeran os celtas. Beluns consideran a Cultura d'os Campos d'Urnas como celtica u protoceltica. Belatros consideran que en o tiempo d'os Campos d'Urnas a branca d'os celtas encara no yera individualizata dentro d'os pueblos indoeuropeus. De todas trazas puet decirse con seguridat que en o periodo d'o Hallstätt D os celtas ya existiban en Europa Centro-Occidental, car Hecateu de Mileto en o sieglo VI a.C parla de bells pueblos celtas que encara existiban quan Chulio César conquirió a Galia.
A primera Edat de Fierro
A segunda Edat de Fierro
Romanización
Chulio César conquerió Galia en o sieglo I aC. A conquiesta de Britania estió más lenta, y nunca no estió total. O gubierno local d'os romans en istas rechions aproveitó a nobleza local que enantes teneban o gubierno en os estatos tribals. A institución d'os druidas fue perseguita en os primers tiempos quan yeran un periglo politico.
Os habitans nativos se romanizoron y adaptoron parte d'a forma de vida romana. L'arte celta incorporó elementos romans, plegando a creyar-se un arte galo-román. A romanización estió más rapida en as ciudatz que en o meyo rural. Con a romanización o latín s'emplega más y más.
Lo mesmo se desveniba con a cristianizazión. Se diz que cristianizazión forzata d'o meyo rural por obra de Sant Martín de Tours favorexió a latinización d'o meyo rural en os zaguers sieglos en o S IV.