Diferencia entre revisiones de «Celtas»
m Removing Link FA template (handled by wikidata) |
m clean up, replaced: d'o herencio → de l'herencio |
||
Linia 20: | Linia 20: | ||
* Un estilo artistico d'a [[Segunda Edat de Fierro]]. |
* Un estilo artistico d'a [[Segunda Edat de Fierro]]. |
||
* L'[[arte irlandés]] d'o sieglo I aC. |
* L'[[arte irlandés]] d'o sieglo I aC. |
||
* Valors actuals d'a sociedat occidental supuestament heredatos |
* Valors actuals d'a sociedat occidental supuestament heredatos de l'herencio celtico. |
||
* A [[musica celta]]. |
* A [[musica celta]]. |
||
Linia 33: | Linia 33: | ||
== Sociedat == |
== Sociedat == |
||
A sociedat tradicional celta en a mayor part d'o territorio yera formata por tres clases socials: sacerdotz (druidas principalment, bi n'ha una hierarquía complexa), nobles (aristocracia guerrera on se puet esleyir un rei) y pueblo plan ([[artisans]], [[siervo]]s, [[esclavo]]s). Este tipo de sociedat desapareixió con a [[romanización]], recuperando-se en [[Britania]] en o periodo entre a caita d'o [[Imperio Román]] y a conquiesta anglosaxona. En Irlanda dica a invasión [[normandos|normanda]] d'o sieglo XII. |
A sociedat tradicional celta en a mayor part d'o territorio yera formata por tres clases socials: sacerdotz (druidas principalment, bi n'ha una hierarquía complexa), nobles (aristocracia guerrera on se puet esleyir un rei) y pueblo plan ([[artisans]], [[siervo]]s, [[esclavo]]s). Este tipo de sociedat desapareixió con a [[romanización]], recuperando-se en [[Britania]] en o periodo entre a caita d'o [[Imperio Román]] y a conquiesta anglosaxona. En Irlanda dica a invasión [[normandos|normanda]] d'o sieglo XII. |
||
== Relichión == |
== Relichión == |
||
Linia 62: | Linia 62: | ||
=== A primera Edat de Fierro === |
=== A primera Edat de Fierro === |
||
{{articlo principal|Hallstätt D}} |
{{articlo principal|Hallstätt D}} |
||
=== A segunda Edat de Fierro === |
=== A segunda Edat de Fierro === |
Versión d'o 14:45 11 ago 2020
Os celtas son os pueblos que charran u charroron as luengas celtas, y que en o sieglo I aC yeran presents dende Turquía dica Portugal. Iste termino ye d'orichen griego ("keltoi").
Os pueblos celtas actuals son bretons, irlandeses, escoceses d'as Highlands y as islas, maneses y galeses.
O termin celta
O termin "celta" s'ha feito servir en diferents contextos y por ixo tien hué muitos y variatos significatos:
- Os pueblos ditos celtas por os autors clasicos greco-romans.
- Os pueblos que se claman celtas a ellos mesmos.
- As luengas celtas, formando un grupo definito por lingüistas modernos, drentro d'as luengas indoeuropeas.
- A cultura de La Tène.
- Un estilo artistico d'a Segunda Edat de Fierro.
- L'arte irlandés d'o sieglo I aC.
- Valors actuals d'a sociedat occidental supuestament heredatos de l'herencio celtico.
- A musica celta.
Bi ha problemas con totz estos sentitos d'o termin "celta", porque son fruito de bellas observacions subchectivas d'autors clasicos y de l'atracción que exercioron sobre os prerromanticos y romanticos europeus d'os sieglos XVIII y XIX.
Bells pueblos atlanticos actuals que charran lenguas celtas s'identifican como celtas como efecto d'ixe romanticismo d'o sieglo XIX, pero no pareixe que se clamasen asinas en o periodo medieval y antigo, como ye o caso d'os gallegos.
A sobén s'identifica como "celtas" aspectos relativos a países atlanticos u d'arias celtofonas d'as Islas Britanicas. Un termin més apropiato sería "iro-bretón" u "iro-britonico".
Luengas
Sociedat
A sociedat tradicional celta en a mayor part d'o territorio yera formata por tres clases socials: sacerdotz (druidas principalment, bi n'ha una hierarquía complexa), nobles (aristocracia guerrera on se puet esleyir un rei) y pueblo plan (artisans, siervos, esclavos). Este tipo de sociedat desapareixió con a romanización, recuperando-se en Britania en o periodo entre a caita d'o Imperio Román y a conquiesta anglosaxona. En Irlanda dica a invasión normanda d'o sieglo XII.
Relichión
Politeísmo celta y druidismo
A relichión celta yera una relichión politeísta de caracters indoeuropeus, con un substrato que podeba remontar-se a la relichión astronomica d'os pueblos atlanticos que costruiban megalitos.
O feito que os celtas no tenesen unidat politica, no tenesen una literatura en común y estasen muito estenditos a nivel continental fació que a relichión celta no tenese a homocheneidat d'a relichión d'atras brancas indoeuropeas como a relichión politeísta griega.
Bi heba un calandario lunar de 13 meses con fiestas sagratas 40 días dimpués d'os solsticios y equinoccios, fiestas que o cristianismo ha conservato.
Ye polemico, pero quasi seguro, que os celtas fesen sacrificios humans. A nivel simbolico o numero 3 y os multiplos suyos apareixen de forma cutiana en a literatura, a mitolochía, l'arte y a teolochía.
A mitolochía celta ye complexa, poco conoixita pero muito rica y d'un caracter especial, prou diferent d'a mitolochía griega.
Os celtas de Galia, Britania y Irlanda desembolicoron l'institución relichiosa d'os druidas en un periodo tardano d'a cultura de la Tène, y continoron existindo en o periodo román.
Ilesia Celta
Os celtas cristianizatos tendeban a fer-sen pelachianistas. En Irlanda y arias orientals de Bretanya encara no conquiestas os celtas insulars desembolicoron unas ilesias con bellas diferencias respecto a la Ilesia Catolica en constumbres, calandario pasqual y doctrina. Talment por ixo a Santa Seu favoreixió a los saxons y a los normandos contra os celtas.
Historia
O problema d'a etnochenesi celta
O problema d'a etnonochenesi celta entronca con o problema de definir que u qui yeran os celtas. Beluns consideran a Cultura d'os Campos d'Urnas como celtica u protoceltica. Belatros consideran que en o tiempo d'os Campos d'Urnas a branca d'os celtas encara no yera individualizata dentro d'os pueblos indoeuropeus. De todas trazas puet decirse con seguridat que en o periodo d'o Hallstätt D os celtas ya existiban en Europa Centro-Occidental, car Hecateu de Mileto en o sieglo VI a.C parla de bells pueblos celtas que encara existiban quan Chulio César conquirió a Galia.
A primera Edat de Fierro
A segunda Edat de Fierro
Romanización
Chulio César conquerió Galia en o sieglo I aC. A conquiesta de Britania estió mas lenta, y nunca no estió total. O gubierno local d'os romans en istas rechions aproveitó a nobleza local que enantes teneban o gubierno en os estatos tribals. A institución d'os druidas fue perseguita en os primers tiempos quan yeran un periglo politico.
Os habitants nativos se romanizoron y adaptoron parte d'a forma de vida romana. L'arte celta incorporó elementos romans, plegando a creyar-se un arte galo-román. A romanización estió mas rapida en as ciudatz que en o medio rural. Con a romanización o latín s'emplega mas y mas.
Lo mesmo se desveniba con a cristianización. Se diz que cristianización forzata d'o medio rural por obra de Sant Martín de Tours favorexió a latinización d'o medio rural en os zaguers sieglos en o S IV.