Diferencia entre revisiones de «Sistema vocalico d'o latín vulgar»

De Biquipedia
Contenido eliminado Contenido añadido
Sin resumen de edición
Linia 5: Linia 5:
A denominación de "sistema vocalico d'o latín vulgar" ye comoda pero imprecisa, car nunca no bi ha habiu un solo sistema vocalico en latín vulgar, y bi n'heba d'atros por eixemplo en o latín vulgar de [[Cerdenya]], [[Berbería]], [[Sicilia]], [[Lucania]] y [[Balcans]].
A denominación de "sistema vocalico d'o latín vulgar" ye comoda pero imprecisa, car nunca no bi ha habiu un solo sistema vocalico en latín vulgar, y bi n'heba d'atros por eixemplo en o latín vulgar de [[Cerdenya]], [[Berbería]], [[Sicilia]], [[Lucania]] y [[Balcans]].


== Diftongación d'as vocals curtas Ě y Ŏ en aragonés ==
== Diftongación d'as vocals curtas Ĕ y Ŏ en aragonés ==
O sistema vocalico de l'aragonés y luengas vecinas con cinco vocals ye una simplificación d'o sistema vocalico qualitativo italico por [[diftongación romanz|diftongación]] d'as /ɛ/ y /ɔ/ ubiertas. En [[aragonés benasqués|benasqués]] predomina a diftongación pero hay casos de no diftongación en os que se pronuncian as vocals ubiertas /ɛ/ y /ɔ/.
O sistema vocalico de l'aragonés y luengas vecinas con cinco vocals ye una simplificación d'o sistema vocalico qualitativo italico por [[diftongación romanz|diftongación]] d'as /ɛ/ y /ɔ/ ubiertas. En [[aragonés benasqués|benasqués]] predomina a diftongación pero hay casos de no diftongación en os que se pronuncian as vocals ubiertas /ɛ/ y /ɔ/.


Esta [[diftongación romanz|diftongación]] ya yera documentada en tiempos [[Imperio Román|imperials]], pero s'imposó en o centro d'Hispania en tiempos d'o [[Reino visigodo de Toledo]] quan encara no s'heban deseparau as diferents luengas ibero-romances. En o latín d'a periferia d'o Reino visigodo de Toledo se mantenió arcaizant respecto a esta [[lei fonetica]] y no diftongó estas vocals ubiertas, que se mantenioron sin diftongar en a evolución d'o sistema vocalico d'o [[galaico-portugués]] y o [[idioma catalán|catalán]]. Manimenos existe a hipotesi que o catalán conoixió una [[diftongación debant de Yod]] en una fase no documentada. A muga entre a diftongación y a no diftongación se da servir como un d'os criterios pa delimitar l'aragonés y o catalán en o [[ribagorzano]], un conchunto de [[parlas de transición]] en as que predomina a diftongación en a compleganza d'o [[Esera]] y a no diftongación en a compleganza d'a [[Noguera Ribagorzana]]. Se desviene pareixiu en as [[parlas de transición]] que bi ha entre l'[[astur-leyonés]] y o [[galaico-portugués]].
Esta [[diftongación romanz|diftongación]] ya yera documentada en tiempos [[Imperio Román|imperials]], pero s'imposó en o centro d'Hispania en tiempos d'o [[Reino visigodo de Toledo]] quan encara no s'heban deseparau as diferents luengas ibero-romances. En o latín d'a periferia d'o Reino visigodo de Toledo se mantenió arcaizant respecto a esta [[lei fonetica]] y no diftongó estas vocals ubiertas, que se mantenioron sin diftongar en a evolución d'o sistema vocalico d'o [[galaico-portugués]] y o [[idioma catalán|catalán]]. Manimenos existe a hipotesi que o catalán conoixió una [[diftongación debant de Yod]] en una fase no documentada. A muga entre a diftongación y a no diftongación se da servir como un d'os criterios pa delimitar l'aragonés y o catalán en o [[ribagorzano]], un conchunto de [[parlas de transición]] en as que predomina a diftongación en a compleganza d'o [[Esera]] y a no diftongación en a compleganza d'a [[Noguera Ribagorzana]]. Se desviene pareixiu en as [[parlas de transición]] que bi ha entre l'[[astur-leyonés]] y o [[galaico-portugués]].

== Posibles anomalias en aragonés ==
== Posibles anomalias en aragonés ==
En part de l'aragonés actual u en aragonés cheneral se puet sentir parolas con ''u'' que d'alcuerdo con a evolución teorica habrían de tener ''o'' por derivar de parolas con Ŭ. Por eixemplo en [[aragonés tellán|tellán]] tenemos ''[[urmo]]'', ''curto'', ''[[buixo]]'', ''[[cumo]]'', ''[[manullo]]'', ''[[sulco]]'', ''[[puncha]]'',<ref name=lozano>[[Chabier Lozano Sierra]] ''Aspectos lingüisticos de Tella. Aragonés de Sobrarbe (Huesca)'' 2010. Gara d'Edicions.</ref> que son muito comuns en aragonés.
En part de l'aragonés actual u en aragonés cheneral se puet sentir parolas con ''u'' que d'alcuerdo con a evolución teorica habrían de tener ''o'' por derivar de parolas con Ŭ. Por eixemplo en [[aragonés tellán|tellán]] tenemos ''[[urmo]]'', ''curto'', ''[[buixo]]'', ''[[cumo]]'', ''[[manullo]]'', ''[[sulco]]'', ''[[puncha]]'',<ref name=lozano>[[Chabier Lozano Sierra]] ''Aspectos lingüisticos de Tella. Aragonés de Sobrarbe (Huesca)'' 2010. Gara d'Edicions.</ref> que son muito comuns en aragonés.

Versión d'o 09:48 14 abr 2012

O sistema vocalico d'o latín vulgar u sistema qualitativo italico ye una modificación d'o sistema vocalico latín orichinal que consiste en fer coincidir Ĭ curta con a Ē luenga, que converchen en una e zarrada, fer coincidir a Ŭ curta con a Ō luenga, que converchen en una o zarrada, y ubrir as vocals curtas Ě y Ŏ, que esdevienen vocals ubiertas /ɛ/ y /ɔ/. D'esta traza o sistema vocalico latín orichinal de diez vocals con distinción de cantidatz pasa a tener siet vocals, con distinción en qualidatz y obertura.[1]

Este sistema vocalico ya se conoixe en o sieglo III, s'imposó en a pronunciación coloquial en Roma y s'estendilló por amplas zonas d'o Imperio Román d'Occident: Campania, Abruzzos, norte y centro de Pulla dica Brándiz, centro y norte d'Italia, Istria, Dalmacia, Alpes, Galia y Hispania.[1] Ye o sistema vocalico orichinal sobre o que se desembolicoron os sistemas vocalicos d'as luengas ibero-romances, galo-romances, o retorromanico y a mes gran part d'o diasistema italián.

A denominación de "sistema vocalico d'o latín vulgar" ye comoda pero imprecisa, car nunca no bi ha habiu un solo sistema vocalico en latín vulgar, y bi n'heba d'atros por eixemplo en o latín vulgar de Cerdenya, Berbería, Sicilia, Lucania y Balcans.

Diftongación d'as vocals curtas Ĕ y Ŏ en aragonés

O sistema vocalico de l'aragonés y luengas vecinas con cinco vocals ye una simplificación d'o sistema vocalico qualitativo italico por diftongación d'as /ɛ/ y /ɔ/ ubiertas. En benasqués predomina a diftongación pero hay casos de no diftongación en os que se pronuncian as vocals ubiertas /ɛ/ y /ɔ/.

Esta diftongación ya yera documentada en tiempos imperials, pero s'imposó en o centro d'Hispania en tiempos d'o Reino visigodo de Toledo quan encara no s'heban deseparau as diferents luengas ibero-romances. En o latín d'a periferia d'o Reino visigodo de Toledo se mantenió arcaizant respecto a esta lei fonetica y no diftongó estas vocals ubiertas, que se mantenioron sin diftongar en a evolución d'o sistema vocalico d'o galaico-portugués y o catalán. Manimenos existe a hipotesi que o catalán conoixió una diftongación debant de Yod en una fase no documentada. A muga entre a diftongación y a no diftongación se da servir como un d'os criterios pa delimitar l'aragonés y o catalán en o ribagorzano, un conchunto de parlas de transición en as que predomina a diftongación en a compleganza d'o Esera y a no diftongación en a compleganza d'a Noguera Ribagorzana. Se desviene pareixiu en as parlas de transición que bi ha entre l'astur-leyonés y o galaico-portugués.

Posibles anomalias en aragonés

En part de l'aragonés actual u en aragonés cheneral se puet sentir parolas con u que d'alcuerdo con a evolución teorica habrían de tener o por derivar de parolas con Ŭ. Por eixemplo en tellán tenemos urmo, curto, buixo, cumo, manullo, sulco, puncha,[2] que son muito comuns en aragonés.

Veyer tamién

Referencias

  1. 1,0 1,1 Heinrich Lausberg Lingüistica romanica. Tomo I fonetica Editorial Gredos. pp209-210
  2. Chabier Lozano Sierra Aspectos lingüisticos de Tella. Aragonés de Sobrarbe (Huesca) 2010. Gara d'Edicions.

Bibliografía