Cristianismo

O cristianismo ye una relichión monoteísta que se fundamenta en a vida y las amostranzas de Chesús de Nazaret, recullidas en o Nuevo Testamento por os evanchelistas. Ye la mayor relichión d'a Tierra, con alto u baixo 2.100 millons de practicants, lo que representa cuasi un tercio d'a población humana. Comparte con o chudaísmo lo Tánakh, clamau como Antigo Testamento por os cristianos. Por ista razón ye a vegadas clamada como una relichión abrahananica, chunto a lo chudaísmo y a l'islam.
Brancas d'o cristianismo
[editar | modificar o codigo]As diferents brancas d'o cristianismo han amaneixiu dende lo mesmo suyo orichen. A mes antiga son os ebionitas, que creyeban en a fegura de Chesús pero sin deixar de seguir a lei y ritual propios d'o chudaísmo, por o que no acceptoron a sant Pavlo. Tamién i habió wn ixas envueltas sectas que combinaban cristianismo y gnosis.
Belunas d'as ilesias orientals tienen o suyo orichen en as luitas por o poder entre bispes, cuan uns conseguiban imponer os suyos criterios en os concilios, y atros no los acceptaban, independizando-se y convertindo-se en hereches pa lo cristianismo oficial. Pa pueblos sozmesos a los romanos la herechía ha estau un camín pa expresar o deseyo d'independencia u la independencia (nacionalismo relichioso); como ye lo caso d'a Ilesia Copta u d'a Ilesia Siriana. O proceso d'expansión d'o cristianismo fueras de l'Imperio Romano permitió la expansión tanto de formas de cristianismo que obedeixeban a Roma u a Costantinoble como de formas hereticas. As formas no ortodoxas u herechías permitiban a los recient convertius desligar-sen d'o poder imperial, fer ilesias nacionals u no ser perseguius en países enemigos de Roma: Ilesia Arriana, Ilesia Armenia, Ilesias Celtas, Ilesia Asiriana, etc...
A rivalidat entre la hierarquía de Roma y Costantinoble produció un proceso contino de deseparación que remató en o sieglo XI:
- Catolicismo, a mayor d'as brancas cristianas, que accepta l'autoridat centralizada d'o papa, en Roma.
- Ortodoxia, con a Ilesia Ortodoxa Griega, a Ilesia Melkita y bella ilesia autocefala d'os Balcans, países eslaus y Cheorchia.
Dende ixas envueltas d'as Cruzadas y d'a decadencia de l'Imperio Bizantín Roma ha conseguiu que parte d'os fidels d'as ilesias orientals haigan acceptau l'autoridat de Roma, encara que tamién mantenendo lo suyo rito propio, convertindo-se asinas en lo que se conoixe como "ilesias uniatas", en oposición a las ilesias orientals que no acceptan l'autoridat papal y que se conoixen como "ilesias ortodoxas".
- Toz os maronitas acceptoron a lo papa de Roma, convertindo-se asinas en uniatas.
- Parte d'os armenios acceptoron l'autoridat papal, sobretot en tiempos d'o Reino d'Armenia la Chica, un reino que estio aliau d'os cruzaus.
- Parte d'a Ilesia Asiriana, seguidora d'o nestorianismo, aceptó a lo papa de Roma en o sieglo XVI, orichinando en consecuencia la Ilesia Caldea.
- Parte d'a mingua Ilesia Siriana acceptó a lo papa de Roma, orichinando la Ilesia Catolica Siriana.
- Os cristianos de rito griego que acceptoron en diferents contextos historicos a lo papa de Roma son conoixius como greco-catolicos. En Grecia siempre han estau pocos y fuoron perseguius. En cambio, una parte sustancial d'os cristianos de rito griego acceptoron a lo papa de Roma en l'antiga Unión Polaco-Lituana, en Transilvania (Ilesia Uniata d'Alba Iulia), y en Orient Meyo.
As crisis baixomedievals y los cambios socioeconomicos de dimpués d'a Edat Meya facioron que en cualques países d'Europa que deseyaban desligar-sen de Roma prenesen versions d'o cristianismo diferent d'o catolicismo, mirando en a radiz biblica y orichinando una succesión d'ilesias diferents a lo largo d'os sieglos.
- Protestantismo, formau por multiples ilesias independients, que no reconoixe la supremacía papal.
- Restauracionismo, formau por os Testimonios de Chehová, una escisión d'os Adventistas d'o seteno día y la Ilesia Mormona, entre d'atros.
Bibliografía
[editar | modificar o codigo]- Isaac Asimov: Guía de la Biblia: Nuevo Testamento. Plaza & Janés Editores, S.A. ISBN 978-84-01-45083-9.
- Isaac Asimov: Guía de la Biblia: Antiguo Testamento. Plaza & Janés Editores, S.A. ISBN 978-84-01-45082-2.
Se veiga tamién
[editar | modificar o codigo]Vinclos externos
[editar | modificar o codigo]
Se veigan as imáchens de Commons sobre o cristianismo.- (es) Biblia en audio, (en mp3).