Castellanía d'Amposta

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Cruz de Malta.

A Castellanía d'Amposta yera un priorato d'a orden d'o Hespital que s'orichinó cuan o conte Remón Belenguer IV donó a os flaires hespitalers o castiello d'Amposta en 1154, agradeixendo-lis a suya aduya en campanyas contra os musulmans en a reconquiesta d'a Catalunya Nueva. Asinas se creyó una churisdicción hespitalera propia d'a Corona d'Aragón independient d'o Priorato de Sant Chil de Provenza, d'a on dependeban dica l'inte. A castellanía d'Amposta dependeba dreitament d'a seu central d'a orden.

O feito que esta división administrativa se dicise castellanía y no pas priorato ye porque yera en un terreno de muga y caleba una buena organización militar. Yera o solo priorato d'Europa occidental que teneba o nombre de castellanía. En Orient n'i heba beluns porque tamién yera una zona d'accions militars.

En 1280 a lo rei l'intresó tener o Castiello d'Amposta por a suya valura estratechica y lo consiguió con permutas y concesions de privilechios a la orden. A despeito d'esta perduga que daba nombre a lo priorato, o nombre no cambió pero si que cambió o puesto de residencia d'o castellán d'Amposta, que habitaba en o convento de Sant Chuan de los Panez en Zaragoza. O castellán gosaba estar hombre de confianza d'o rei, pero a vegadas se n'iba ta Orient pa aduyar a la orden.

En 1312 con a disolución d'a orden d'o Temple y la integración d'as suyas propiedaz a lo Hespital se reorganizó l'orden en a Corona d'Aragón; a primera Castellanía d'Amposta se trestalló en Priorato de Catalunya y Castellanía d'Amposta. Esta zaguera teneba as comandas d'Aragón y as de Catalunya a lo sud d'Ebro y la de Torrent de l'Horta (a sola en Valencia). O priorato de Catalunya teneba as comandas de Catalunya a lo norte d'Ebro, Rosillón y as Balears.

Un d'os castellán d'Amposta mas celebres ha estau Johan Ferrández d'Heredia, amigo de Pero lo Cerimonioso y que plegó ta mayestre mayor d'a orden d'o Hespital.

A castellanía d'Amposta duró de manera teorica dica l'anyo 1851 cuan o infant Francisco de Paula de Borbón, zaguer castellán d'Amposta, renunció en un inte de redefinición de l'orden d'o Hespital y cambio en Espanya dende un estau feudal enta un estau liberal, con focos carlistas en bel terreno d'a orden como Las Tres Bailías de Aliaga, Cantaviella y Castellot.

Lista d'as comandas d'a Castellania d'Amposta en a baixa Edat Meya

• Bailía d'Aliaga.
• Bailía de Cantaviella.
• Bailía de Castellot.
• Comanda d'Anyón.
• Comanda de Mallén.
• Comanda d'Ambel.
• Comanda de Noviellas.
• Comanda de Sant Chuan de los Panez u Comanda de Zaragoza.
• Calatayú.
• Comanda de L'Almunia de Donya Godina.
• Comanda de Lecinacorba.
• Comanda de Sant Chuan de Uesca.
• Comanda d'o Templo d'Uesca u Casas Viellas d'Uesca.
• Comanda de Balbastro.
• Comanda de Monzón.
• Comanda de Chalamera.
• Comanda de Torrent de Cinca.
• Comanda de Sant Per de Calanda.
• Comanda de Casp.
• Comanda d'Alfambra y Orrios.
• Comanda de Villel.
• Monesteio Santa María de Sixena.
• Comanda d'Azcón.
• Comanda de Mirabet.
• Comanda d'Horta de Sant Joan.
• Comanda d'Ulldecona.
• Comanda de La Sénia.
• Comanda de La Ràpita.
• Comanda de Torrent de l'Horta.

Bibliografía

• (es) Antonio Ubieto Arteta: Historia de Aragón Divisiones Administrativas, Anubar, 1983.
• (es) Antonio Gargallo Moya: El Concejo de Teruel en la Edad Media volumen I. Instituto de Estudios Turolenses, 1997.

• Datos: Q3572310