Velocidat d'a luz

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

En ista imachen, una luz láser se mueve por l'aire a un 99,97% d'a velocidat d'a luz en o vueito.

A velocidat d'a luz ye a velocidat a la que viacha la luz en o vueito, y ye una constant fisica important en a fisica actual. A luz viacha a velocidaz diferents por materials diferents, pero ye en o vueito a on que se mueve mas rapedo, y a suya velocidat no varía seguntes a color, a intensidat u a dirección d'o movimiento. A velocidat d'a luz no pende d'o movimiento d'o emisor u l'observador d'a luz. Por ixo, tien sentito parlar de a velocidat d'a luz, que ye a velocidat d'a luz en o vueito y gosa representar-se con a letra c. A velocidat d'a luz ye un factor en a mayoría d'a fisica actual, incluindo-ie a relatividat especial, a relatividat cheneral y a mecanica cuantica.

Ta os estandars cutianos, a luz se mueve muit rapedament – cuasi a 300.000 km por segundo, tanto en o vueito como en l'aire. Ista ye una velocidat d'alto u baixo un millón de vegatas superior a la velocidat d'o sonito, y ye prou rapeda como ta dar mas de siet vueltas a la Tierra en un segundo. Una velocidat tan alta ye muit dificil de mesurar sin de tecnicas especializatas, y en l'antigüidat a velocidat d'a luz yera obchecto d'especulación. As primeras mesuras eficaces d'a velocidat d'a luz se facioron en o sieglo XVII, y se fuoron amillorando progresivament. Hue en día se pueden mesurar os intervalos de tiempo con una gran precisión, estando actualment definito oficialment lo metro como a distancia que recorre a luz en o vueito en un periodo d'¹⁄_299.792.,458 de segundo. Por tanto, ista definición fixa la velocidat d'a luz en o vueito en exacament 299.792.458 m/s.

A velocidat d'a luz tien un papel esencial tanto en a fisica clasica como en a moderna. En o sieglo XIX, Maxwell ofreixió a primera explanicación d'a velocidat d'a luz en relación a atras constants fisicas. A prenxipios d'o sieglo XX, c asumió una importancia encara mas gran como constant basica en a teoría d'a relatividat especial d'Einstein, que diz que a velocidat d'a luz tien un papel especial connectando lo espacio y o tiempo en a estructura espacio-tiempo. Un d'os resultatos d'ixo ye que a velocidat d'a luz fixa un limite absoluto de velocidat en a rapideza con que se pueden mover a materia y a información. Unatro resultato ye que a enerchía y a masa son connectatas por a velocidat d'a luz en a famosa ecuación masa-enerchía, E = mc². Ista relación ye un d'os fundamentos d'a mecanica cuantica, incluindo-ie a enerchía nucleyar. A relatividat cheneral explica la gravedat como un efecto d'a curvatura d'o espacio-tiempo, y en ista teoría totas as distancias s'han de calcular emplegando c. Hue en día, la velocidat d'a luz contina estando obchecto d'investigación, tanto teorica como experimental.

Tiempo que tarda la luz en plegar dende a Tierra dica la Luna

Ta muitas fins practicas, a velocidat d'a luz ye tan alta que se puet considerar que se desplaza instantaniament. Manimenos, a velocidat finita d'a luz ye notable cuan se tracta de distancias muit luengas, intervalos de tiempo muit curtos o mesuras precisas de tiempo. Por eixemplo, a velocidat d'a luz ye un factor esencial en l'astronomía, a electronica actual y sistemas de navegación como lo Global Positioning Systems.