Vereno

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Amanita phalloides, un d'os bulez mas toxicos.
Simbolo standardizato ta as substancias toxicas en a UE seguntes a Directiva 67/548/EEC.

Un vereno[1] u substancia toxica ye un producto quimico, u una mezcla de substancias, ya sía solido, liquido u gaseoso, capable de producir una intoxicación que altera as funcions normals de l'organismo cuan dentra en contacto con él, y que puet plegar a prevocar lesions u mesmo a muerte.

Os verenos son substancias que bloqueyan u inhiben una reacción quimica, unindo-se a un catalizador u enzima mas fuertement que o reactivo normal. Ista definición descarta fenomenos fisicos como a calor, a radiación, a presión... que tamién pueden prevocar lesions en os organismos.

Seguntes Paracelso:

Alle Dinge sind ein Gift und nichts ist ohne Gift. Allein die Dosis macht, daß ein Ding kein Gift ist.

Ye decir que "Tot ye vereno, cosa ye sin de vereno. Nomás a dosi fa o vereno".

Seguntes a observación de Paracelso, todas as substancias son toxicas a dosis altas, como l'augua, l'oxicheno y as vitaminas. Os verenos son substancias nocivas a dosis u concentracions relativament baixas.

A diferencia entre un vereno y un farmaco ye a dosi administrata u acumulata en o cuerpo, pero por un regular un vereno ye mortal a una chicota dosi determinata y sin denguna función terapeutica.

Os verenos pueden tener un orichen:

A ciencia d'os verenos u substancias toxicas se diz toxicolochía.

Ditos y mazadas[editar | modificar o codigo]

  • «vereno a manta y dimpués güena somanta»[2]

Se veiga tamién[editar | modificar o codigo]

Referencias[editar | modificar o codigo]

  1. (an) Fernando Romanos Hernando Triballo sobre o libro: Oras sueltas (Pablo Recio), Consello d'a Fabla Aragonesa, 1998
  2. (es) Pedro Arnal Cavero: Refranes, Dichos, Mazadas... En El Somontano Y Montaña Oscense, Prames, 2013, ISBN 978-8483213957, p.75