Ido

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Ido
Atras denominacions: {{{atrasdenominacions}}}
Parlau en: Luenga auxiliar internacional
Rechión: {{{territorios}}}
Etnia: {{{pueblo}}}
Parladors: sin datos
Posición: {{{clasificación}}} (Ethnologue 1996)
Filiación chenetica: Luenga artificial
Escritura: Alfabeto ido (latino)
Estatus oficial
Oficial en: Garra país
Luenga propia de: {{{propia}}}
Reconoixiu en: {{{reconoixiu}}}
Regulau por: Uniono por la Linguo Internaciona Ido
Codigos
ISO 639-1 io
ISO 639-2 ido
ISO 639-3 ido
SIL
Extensión d'o Ido

L'ido ye una luenga artificial creyata a partir d'o esperanto. Ye a segunda luenga artificial mas charrata en o mundo.

Encara que estió bels anyos en periglo de desapareixer, hue ye una d'as luengas artificials mas charratas en o mundo y que mas s'estendilla por Internet.

Introducción[editar | modificar o codigo]

L'ido amaneixió por primera vegada en 1907 como resultato d'un deseyo de reformar os defectos percibitos en o esperanto, ya que os suyos partidarios creyoron que sería un obstaclo en o suyo espardimiento como luenga de facil aprendizache. Muitos atros prochectos de reforma amaneixioron dimpués de l'ido, por eixemplo l'occidental y o novial pero ya han caito cuasi en o xuplido. Actualment l'ido, de conchunta con o esperanto y a interlingua son os solos idiomas auxiliars con bel peso en a literatura y con un numero relativament gran de fablants. O nombre d'a luenga puet tener o suyo orichen en a pronunciación de I.D.O., acronimo de Idiomo di Omni (idioma de toz) u en o sufixo -ido d'a parola esperantido, que literalment significa "descendient d'o esperanto".

L'ido fa servir as vintiséis letras latinas usatas en l'alfabeto anglés sin de signos diacriticos. Sin deixar d'estar totalment regular gramaticalment charrando, ye parexiu a os idiomas romanicos en aspecto y a primera vista se trafuca a vegadas con o italiano u o espanyol. L'ido ye intelichible en gran parte ta os fablants d'esperanto, encara que i hai bellas diferencias en a formación d'o vocabulario, en a gramatica y en cualques parolas de diversa función gramatical que fan de l'ido, mas que un simple prochecto de reforma, una luenga independient.

Dimpués d'o suyo encieto, ganó un amplo emparo en a comunidat esperantista que deseyaba reformas en o esperanto (as estimacions charran d'arredol d'o 20%). Pero dende alavez, con a muerte repentina d'un d'os suyos autors, Louis Couturat en 1914, l'aparición de cismas con atras reformas, asinas como o desconoiximiento que o ido yera un candidato ta estar una luenga internacional debilitó o movimiento en favor de l'ido, y no ha estau dica o surchimiento d'Internet cuan ha prencipiau a recuperar a suya fuerza anterior.

Numeros[editar | modificar o codigo]

  • 1–10: un, du, tri, quar, kin, sis, sep, ok, non, dek
  • 0: cero
  • 100: cent
  • 1.000: mil
  • 1.000.000: miliono
  • 13: dek-e-tri (≈ 10 + 3)
  • 20: du-a-dek (≈ 2 • 10)

Declaración d'os Dreitos Humans[editar | modificar o codigo]

Omna homi naskas libera ed egala relate digneso e yuri. Li es dotita per raciono e koncienco e devas agar vers l'una l'altra en spirito di frateso.

Vinclos externos[editar | modificar o codigo]

Wikipedia
Wikipedia
Ista luenga tien a suya propia Wikipedia. Puetz vesitar-la y contribuir en Wikipedia en ido.


Luengas construitas
Luengas auxiliar 3CL | Dilpok | Esperanto | Europanto | Fasile | Folkspraak | Glosa | Ido | Intereslau | Interlingua | Interlingue | Kotava | Lingua franca nova | Neo | Novial | Romániço | Volapük
Luengas artísticas Ancheliano | Brithenig | Klingon | Lydnevi | Quenya | Wenedyk
Luengas experimentals Lojban | Ro | Solresol | Toki Pona