Democracia directa

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

A democracia directa u democracia dreita ye una mena de democracia en a cual los ciudadans pueden participar dreitament en a presa de decisions politicas. Bels sistemas proposatos dan a la chent poders lechislativos y executivos, encara que la mayoría de sistemas existents permiten a participación només en lo enanto lechislativo.

A democracia dreita en a suya traza tradicional ye o gubierno d'o pueblo por meyo de referendums. A ciudadanía tien dreito a aprebar u vedar leis, asinas como a retirar o refirme a un representant (si ye que lo sistema en tien, de representants) en cualsiquier inte.

A democracia dreita, en un sentito muderno, consta de tres pilars concretos:

  1. a iniciativa popular
  2. o referendum
  3. a revocación de cargos esleitos.

Suiza ye lo millor eixemplo de sistema politico muderno basato en a democracia dreita, pus poseye los dos primers pilars tanto a livel local como federal. En as zagueras 120 anyadas mes de 240 iniciativas han estato votatas en referendums, encara que la ciudadanía s'ha comportato de maniera conservadwra, no aprebando-se so que un 10% de totas as iniciativas votadas.

Unatro eixemplo impotant son os Estaus Unius, an que no existe democracia dreita a livel federal, pero si a un livel mes baixo, pus mes d'a metat d'os estatos y muitos municipios permiten que os ciudadans promulguen participen en a votación d'iniciativas, y a gran mayoría d'os estatos contan con iniciativas u referendums.

En relación con iste concepto tenemos o de democracia electronica, que relaciona los mecanismos d'a democracia dreita con o emplego d'Internet y d'atras tecnolochías d'a comunicación.

Historia[editar | modificar o codigo]

A democracia dreita fue prebata per primera vegata en l'antiga democracia ateniense (prencipiando lo 508 aC). Ista experencia tenió una durada d'alto u baixo dos sieglos, mientres os cuals o poder recayó en una asamblea an que bi yeran toz os ciudadans barons, os cargos publicos yeran esleitos per sorteyo, y un representant esleito per l'asamblea, clamato estratega, s'encargaba de menar l'exercito d'a ciudat.

As restrictivas condicions per estar considerato ciudadán (només que los barons en yeran), y per tanto poder participar en a vida politica d'a ciudat, asinas como as redueitas dimensions d'a ciudat-estato d'Atenas en ixos tiempos (arredol de 300.000 personas) minimizaban as dificultaz lochisticas propias d'ista mena de gubierno.

Tamién cal tener en cuenta a historia romana, en que los ciudadans feban y aprebaban as leis, periodo que encomenzó arredol d'o 449 aC y duró alto u baixo cuatro sieglos, ent'a muerte de Chulio Cesar en o 44 aC, encara que muitos historiadors meten a fin d'a Republica romana l'anyada 43 aC, con l'aprebación d'una lei clamata Lex Titia. Seguntes bels historiadors, o feito que los ciudadans tenesen o protagonismo de fer as leis estió un factor important que contribuyó a la fuga de Roma y d'a civilización greco-romana.

Dimpués d'istos antecedents leixanos en o tiempo, ista traza de gubierno no s'ha feito servir guaire (bels gubiernos l'han establito en bella mesura, pero no a lo livel de l'antiga Atenas). As democracias mudernas por un regular funcionan por meyo de representants esleitos per os ciudadans, o que ye conoixito como democracia representativa.

A era muderna d'a democracia dreita encomenzó en as ciudaz de Suiza en o sieglo XIII. En 1847, os suizos adhibioron o referendum estatutario en a suya constitución. De camín pensoron que tener només que lo poder de bedar as leis que produciba lo Parlamento no yera pro, y asinas en 1891 adhibioron a iniciativa d'enmienda constitucional. As batallas politicas suizas dende allora han ufrito a lo mundo una experencia important en l'aplicación d'esta mena d'iniciativas.

Muitos movimientos politicos en o mundo miran a evolución dende l'actual sistema de democracia representativa, vichent en a mayoría de democracias mudernas, y en bellas democracias dreitas u de democracia deliberativa (basata en a presa de decisions consensuatas mes que no en o simpla regla d'a mayoría).

Avantallas y Desavantallas[editar | modificar o codigo]

A obchección mes impotant que gosa atribuir-se a la democracia dreita se refiere a la suya practicidat y eficiencia. Decidir sobre toz u cuasi toz os temas d'impotancia publica meyant referendums puet estar pando y costoso, y puet prebocar en os ciudadans marconflería y cansera. Os esfensors actuals d'a democracia dreito gosan socherir que la democracia electronica (con ferramientas como as wikis, os foros u a televisión) puet paliar istos problemas. Una atra desavantalla que se fa servir ye la posibilidat de desembocar en a demagochia.

Tamién en ye una desavantalla o feito de que las preguntas han d'estar curtas, con una respuesta de si u no, y asinas os votants podrían esleyir politicas incoderents. Per eixemplo, una mayoría podría votar a favor de reducir os impuestos mientres que una mayoría podría votar tamién per un incremento d'o gasto publica en educación. A respuesta común a ista critica ye que lo problema d'as decisions inconsistents no ye exclusivo d'ista traza de democracia.

Mirando de limitar a popularidat y o calato social que los prencipios d'a democracia dreita poderban prevocar de maniera natural, os gubernants y partidarios de prencipios democraticos més estrictos gosan invocar termins como lo "gubierno d'as masas" ta exarcervar a tendencia natural que tienen os ciudadans a tener medrana de qué puet ocurrir si los suyos conciudadans prenesen decisions dreitas sobre una parti impotant d'as politicas publicas, especialment referent a las suyas libertatz civils fundamentals.

Bels estudiosos fan servir o termin democracia semidreita ta describir sistemas de democracia dreita que conten con mecanismos ta protecher as libertaz civils asinas como ta protecher os intreses d'as minorías d'a mayoría. Sindembargo, como a democracia dreita gosa funcionar perén d'ista maniera, a necesidat de dito termin no ye d'o tot esclatero.

A mesa en practica d'a democracia dreita gosa traducir-se en un proceso de confrontación, en o que la ciudadanía discuta y esleiga dos opcions definitas per expertos. Iste proceso se caracteriza per una manca de deliberación enfilata ent'o consenso. Per ista razón, a democracia dreita s'asocia mes que mes con politicas de ezquierda u de dreita, a lo menos ixo se deduce de l'analís de que esfiende muitas iniciativas lechislativas en os estatos d'Estaus Unius que lis permiten. De tota traza ye impotant subrayar que cualsiquier decisión resultant d'un d'istas iniciativas ha de rispetar a constitución d'o país correspondient, o que por un regular priva que se derogue libertaz civils.

O modelo canadiense d'asamblea de ciudadans escusa muitas d'as desavantallas d'a democracia dreita a traviés d'un proceso basato en a deliberación y o consenso, pro diferent d'o caracterizato per as iniciativas y os referendums.

En diferents partis d'o mundo bi ha propuestas d'aplicación de democracia dreita; en Espanya, por eixemplo, Democracia Dreita Activa y en Uruguai, Democracia Dreita Informatizata.

A democracia dreita dende la ezquierda[editar | modificar o codigo]

En as zagueras anyadas han apareixito movimientos d'ezquierda que esfienden un modelo de democracia dreita que vaiga substituindo a la democracia representativa. Iste modelo de democracia dreita ye basato no només que en a celebración de referendums t'a presa de decisions importants concretas, si que preveye a instauración de mecanismos como asambleas de vicos u presupuestos participativos an a ciudadanía tienga un papel mes activo en a presa de decisions. A democracia dreita sería una traza mes funda de democracia participativa.

Vinclos externos[editar | modificar o codigo]