Caelifera

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Caelifera
Langosto europeu d'alas royas (Calliptamus barbarus)
Denominacions populars
Langostos, pantinganas, pintinganas, grillas, grichas, grillos, grillons, grichons
Dende o Triasico
Clasificación cientifica
Eukaryota
Animalia
Arthropoda
Insecta
Orthoptera
Caelifera
Descripción
Caelifera
LATREILLE, 1793

Os celiferos (cientificament Caelifera -en latín-) son una suborden d'insectos ortopteros mayoritariament herbivoros, emerchius como grupo evolutivo en o periodo Triasico (anque bel autor es consideran mas antigos, de o periodo Permiano), con una gran diversidat de cheneros y especies actuals.

Tienen as patas zagueras adaptadas ta brincar, dos pars d'alas membranosas d'entre as cuals as dos primeras son tiercas y protectoras (anque no se consideran verdaders elitros como es de belatros grupos d'insectos) y as zagueras les sirven ta o volido. As antenas son curtas, formadas por menos de 30 segmentos u artillos.

Descripción[editar | modificar o codigo]

Os celiferos tienen bel rasgo común que os fan distinguir de belatros grupos emparentaus, especialment a suborden Ensifera (os ensiferos), l'atro gran camal d'os ortopteros, con a que a sobén se os entivoca.

Os dos rasgos mas diferencials son as antenas y os organos auditivos: os celiferos tienen toz antenas relativament curtas, con menos de 30 artillos (segmentos), y as mantienen rectas, mientres que bella especie d'ensiferos (como a conoixida pantingana verde Tettigonia viridissima) tienen as antenas muit largas y as fan servir ta guidar-se en os suyos desplazamientos. Os organos auditivos son externos, como en toz os insectos, y anque no i son en todas as especies de celiferos, as que en tienen es tienen en l'abdomen, mientres que os ensiferos es tienen en as patas.

Tampoco no bi ha garra especie descrita de celifero a on que as fembras tiengan un ovopositor, unatra caracteristica común en as fembras d'os ensiferos.

Os celiferos tienen alas, que en bella especie pueden estar vestichials y redueitas en toz os adultos u estar-ne solo que en un d'os sexos (frecuentment, en as fembras). Como insectos hemimetabolos, os eixemplars chuvenils no tienen as alas d'os adultos dica que arriban a la madureza sexual. As alas externas, o primer par, son tiercas y no sirven ta volar. en muitas especies tienen coloración mimetica. O segundo par d'alas, mas tovas y flexibles, son extensibles y permiten o volido. En bellas pocas especies, iste segundo par d'alas de volar tiene una color bien viva, que le gosa servir a l'individuo ta mostrar una marca muit visible a os potencials depredadors que l'encorran, tot fendo-les centrar l'atención en ella, y que le permite d'escapar cuan o celifero tanca las alas y simplament se deixa cayer ta tierra y torna a adoptar l'apariencia mimetica habitual, causando que o depredador, en os millors casos, pierda de vista a imáchen que perseguiba y no saba tornar a trobar-lo.

No toz os celiferos son voladors. A mayoría d'especies no vuelan si que distancias curtas, de bels pocos metros, y con un gran coste d'enerchía. Manimenos, cualques especies son conoixidas por gosar volar kilometros, especialment cuan s'agrupan en formando grans ixambres de milenta u dica millons d'individuos: iste fenomeno ye muit especifico de cualques especies (muit pocas) y por os efectos que tiene, en acotolando toda a vechetación incluindo l'agricola, se conoix como «plagas de langostos».

Nombres populars[editar | modificar o codigo]

No existe en aragonés garra nombre popular que identifique inequivocament a os celiferos. As denominacions que se les gosa aplicar describen, mas que mas, un estereotipo morfolochico d'insecto que puede no coincidir, necesariament, con o grupo zoolochico que se conoix como celiferos.

Manimenos, d'entre as diferents denominacions, a que con mas frecuencia s'aplica univocament ta nombrar a cualques especies de Caelifera ye «langostos», que designa especialment a las especies de mida menor a bels 6 u 7 cm. S'ha de remarcar que ni toz os insectos que popularment se conoix como langostos son celiferos, ni toz os celiferos se dicen langostos, pus como s'ha dito o criterio popular ye discriminar as especies por a mida (se podría dicir que as especies chicorronas son «langostos», as mas grans son «pantinganas») y mesmo especies miembros d'iste grupo zoolochico que habitan en as nuestras latituz y que son especialment granizas (como Anacridum aegyptium) reciben a denominación popular de «pantinganas»[1] en estando celiferos.

Imáchens[editar | modificar o codigo]

Referencias[editar | modificar o codigo]

  1. (an) VIDALLER TRICAS, Rafel, Libro de As Matas y Os Animals; Dizionario aragonés d'espezies animals y bechetals; Ed. Val d'Onsera. Zaragoza 2004. ISBN 978-84-8986-235-7

Vinclos externos[editar | modificar o codigo]