Luengas polinesias

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Luengas polinesias

Mapa d'a Polinesia, en l'oceano Pacifico
Parlatas en: islas d'o Pacifico (Polinesia)
Clasificación: Luengas austronesias

 Luengas malayopolinesias
  Luengas ocianicas
   Luengas polinesias

Se veiga tamién:
Filo austronesio

Es idiomas polinesios son un grupo prou homochenio de mas de trenta luengas, parlatas a la rechión d'o Pacifico conoixita como Polinesia. Perteneixen a la gran branca d'idiomas oceanicos, en o filo austronesio (malayopolinesio).

L'alta homocheneidat d'o grupo d'as luengas polinesias (se veigan baixo bellas correspondencias internas) ye debita a l'asentamiento relativament recient d'es polinesios en as islas d'ixa rechión, abe nomás que uns 2000 anyos.

L'idioma polinesio mas parlato ye o samoano, con uns 370.000 parladors. D'entre as altras luengas polinesias, nomás que tres plegan ta es 100.000 parladors: o maori, o taitián y o tongalés.

Clasificación[editar | modificar o codigo]

En os zaguers decenios, a clasificación tradicional d'as luengas polinesias s'ha basato esencialment en as proposatas per A. Pawley[1] e per R.C. Green,[2] en 1966. Encara que o estallo d'o protopolinesio en dos brancas, a tongalense y a nucleyar, contina acceptando-se, a subdivisión d'o nucleyar en una branca samoano-periferica y una altra d'oriental no ye guaire refirmata actualment per es lingüistas,[3] que consideran muitos d'ixes idiomas como brancas independients, ya que acollar-los en un grupo no podeba chustificar-se per meyo d'as innovacions compartitas. A clasificación emplegata astí baixo sigue o modelo revisato per J. Marck,[4] basata en o estudio d'os cambios fonolochicos esporadicos entre as diferents luengas:

Protopolinesio

Correspondencias internas[editar | modificar o codigo]

Muitos d'os vocables d'as luengas polinesias continan estando cognatos claros. Iste cuatrón astí baixo en amuestra bel ixemplo con una selección prou representativa d'o grupo lingüistico:

Tongalés Niuean Samoano Sikayanés Takuu Rapanui Taitián Rarotongano Maori Marquesano sept. Marquesan merid. Hawaiano
cielo /laŋi/ /laŋi/ /laŋi/ /lani/ /ɾani/ /ɾaŋi/ /ɾaʔi/ /ɾaŋi/ /ɾaŋi/ /ʔaki/ /ʔani/ /lani/
aire d'o norte /tokelau/ /tokelau/ /toʔelau/ /tokelau/ /tokoɾau/ /tokeɾau/ /toʔeɾau/ /tokeɾau/ /tokeɾau/ /tokoʔau/ /tokoʔau/ /koʔolau/
muller /fefine/ /fifine/ /fafine/ /hahine/ /ffine/ /vahine/ /vaʔine/ /wahine/ /vehine/ /vehine/ /wahine/
casa /fale/ /fale/ /fale/ /hale/ /faɾe/ /haɾe/ /faɾe/ /ʔaɾe/ /ɸaɾe/ /haʔe/ /haʔe/ /hale/
pai / mai /motuʔa/ /motua/ /matua/ /maatua/ /matuʔa/ /metua/ /metua/ /matua/ /motua/ /motua/ /makua/

Puet veyer-se como bella correspondencia entre diferents luengas polinesias ye regular. Per ixemplo, os sons maoris /k/, /ɾ/, /t/, and /ŋ/ se corresponden con os sons /ʔ/, /l/, /k/, y /n/ d'o hawaián. Asinas, "hombre" ye tangata en maori y kanaka en hawaián, u "largo" ye roa en maori y loa en hawaián. A conoixita salutación hawaiana aloha se corresponde con a maori aroha, "amor, afecto".

Os pareixitos en o vocabulario esencial permeten es parladors d'entender en un grau prou alto a es polinesios d'altras islas. En os casos que una luenga concreta amuestra grans diferiencias inasperatas en o suyo lexico, probablement se debe a bella situación de "tabuización" de parolas.

Muitas d'as luengas polinesias han patito drasticament os efectos d'a colonización europea. O maori y, mas clarament, o hawaián, han perdito terreno a grans trangos debant d'a potencia d'a luenga anglesa, y nomás en os zaguers anyos pareix que se fayan bel abance enta la suya recuperación.

Vinclos externos[editar | modificar o codigo]

Referencias[editar | modificar o codigo]

Notas[editar | modificar o codigo]

  1. Pawley, Andrew (1966), Polynesian languages, a subgrouping based on shared innovations in morphology (en: Journal of the Polynesian Society, bol 75, pp 39-64). Wellington. Polynesian Society
  2. Green, Roger C. (1966), Linguistic subgrouping within Polynesia: The implications for prehistoric settlement (en: Journal of the Polynesian society, bol 75, nº1, pp 6-38). Wellington. Polynesian Society
  3. Otsuka, Yuko (2005), History of Polynesian Languages, University of Hawai'i Acz. 3 chin. 2008 (anglés)
  4. Marck, Jeff (2000), Topics in Polynesian languages and culture history. Canberra: Pacific Linguistics.

Bibliografía[editar | modificar o codigo]

(en)

  • Krupa V. (1975-1982). Polynesian Languages, Routledge and Kegan Paul
  • Irwin, Geoffrey (1992). The Prehistoric Exploration and Colonisation of the Pacific. Cambridge: Cambridge University Press.
  • Lynch J. (1998). Pacific Languages : an Introduction. University of Hawaii Press.
  • Lynch, John, Malcolm Ross & Terry Crowley (2002). The Oceanic languages. Richmond, Surrey: Curzon Press.