Historia de Zaragoza

De Biquipedia
(Reendrezau dende Istoria de Zaragoza)
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Mosaico romano d'Orfeu de Caesaraugusta.

A ciudat de Zaragoza tien mas de dos mil anyos d'historia. A población mas antiga documentata data d'o sieglo VIII u VII aC, en as ruinas d'uns lugarons d'a fin d'a Edat de Bronce. Relacionato con lo poblato ibero de Salduie u Salduba (en l'actual Chuslivol), s'establió entre os anyos 24 y o 14 aC una colonia inmune con veterans d'as guerras cantabras. Esta colonia se clamó CAESAR AUGUSTA, en honor de César Augusto. Dezaga d'una important decaita en os sieglos III y IV d'a nuestra era, a ciudat continó mantenendo con a dominación visigoda a suya influencia, estando un destacato centro bispal. A plegata d'o islam estió un nuevo periodo d'explendor en a Taifa de Saraqusta, reino independient que en a segunda metat d'o sieglo XI levó a civilización andalusí a un d'os suyos cabaltos en Filosofía y Arquitectura.

Conquiesta cristiana[editar | modificar o codigo]

Antes de ser conquiesta Zaragoza, Gastón de Biarn habió de conquerir Moriella pa tallar o camín ta Valencia, dende a on que podeban plegar refuerzos musulmans. Zaragoza fue presa con l'aduya de cruzaus occitans y d'as maquinas de guerra que Gastón de Biarn conoixeba y heba feito servir en Tierra Santa cuan las Cruzadas.

Con a conquista d'a ciudat por Alifonso I lo Batallero en 1118, se convertió en a ciudat mes important d'o suyo estau cristiano navarro-aragonés, pero no s'integró administrativament en Aragón, y estió por muito tiempo capital d'o Reino de Zaragoza. Zaragoza teneba un barrio mozarabe, pero lo Batallero deixó lo poder en mans d'os nobles que lo heban aduyau, nombró Tenient a lo suyo amigo Gastón de Biarn y i plegoron muitos repobladors occitans (incluindo os gascons). Dimpués d'a derrota en a batalla de Fraga os almurabitz abanzoron ta l'ueste pa recuperar Zaragoza. L'emperador de Leyón y rei de Castiella Alifonso VII los aturó en Fuents d'Ebro, feito que se recordará pa cutio en o lión que bi ha en o escudo de Zaragoza.

Zaragoza en a Corona d'Aragón[editar | modificar o codigo]

A politica externa de Remiro II lo Monche y Remón Belenguer IV consiguioron que Zaragoza tornase a poder d'os reis d'Aragón, con a formula que como reis de Zaragoza yeran vasallos d'o rei de Castiella, pero como reis d'Aragón (Remón Belenguer IV prenió o títol de prencipe d'Aragón por a voda con Peronella), yeran sobirans independients, feito que duró dica a conquiesta de Cuenca, cuan lo rei de Castiella liberó de vasallache a Alifonso II lo Casto por la suya aduya.

Como una d'as ciudaz mes importants d'os territorios d'os monarcas aragoneses, estió también a seu en a que se coronaban os reis d'a Corona d'Aragón. Succesivas transformacions en a baixa Edat Meya. Lo fuero de Zaragoza s'aplicó a muitas localidaz teruelanas y de l'actual Castellón con nombre de "fuero d'Aragón".

En 1250 se concede a Zaragoza o dreito a celebrar ferias.[1]

Zaragoza en a Edat Moderna[editar | modificar o codigo]

En o sieglo XVIII Zaragoza teneba una gran riqueza monumental y yera comparata con Florencia. En o sieglo XIX Zaragoza estió celebre por a suya resistencia a los franceses, con una desafortunata fin en os Setios de Zaragoza de 1808, con a practica destrucción d'a ciudat y a consiguient esferra demografica.

Manimenos, dende a segunda metat d'o sieglo XIX y en especial dimpués d'a guerra civil con un exodo rural que dura dica huei, Zaragoza ha continato puyando demograficament, estando actualment a cinquena ciudat d'Espanya por población.

Referencias[editar | modificar o codigo]

  1. (es) Historia de Aragón, dirichida por Eloy Fernández Clemente, La Esfera de los Libros, Madrit, abril de 2008, 1ª edición, ISBN 978-84-9734-722-8, pachina 248.