Idioma khacaso

De Biquipedia
(Reendrezau dende Idioma hacaso)
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Iste articlo contién transliteracions de l'alfabeto cirilico. Ta mas información veyer "Transliteración de l'alfabeto cirilico a l'aragonés".
Khacaso
Tadar
Atras denominacions:
Parlau en: Khacasia (Rusia)
Rechión: {{{territorios}}}
Etnia: Khacasos
Parladors: 60.000 - 65.000
Posición: {{{clasificación}}} (Ethnologue 1996)
Filiación chenetica: Filo altaico (Discutito)

 Luengas turquicas
  Nordorientals
   Khacaso

Estatus oficial
Oficial en: Khacasia
Luenga propia de: {{{propia}}}
Reconoixiu en: {{{reconoixiu}}}
Regulau por: Sin regular
Codigos
ISO 639-1
ISO 639-2
ISO 639-3 [1]
SIL kjh
Localización d'os idiomas turquicos

L'idioma khacaso (tadar) ye una luenga turquica d'o grupo nordoriental, parlata per lo pueblo khacaso.

Filiación lingüistica[editar | modificar o codigo]

Lo khacaso fa parte d'o grupo de luengas turquicas nordorientals, que inclui lo xor, lo chulim, lo tubinio, lo tofa, lo sakha u yacuto y lo dolgán.

Estructura d'a luenga[editar | modificar o codigo]

Grafía[editar | modificar o codigo]

En 1924, se fició una adaptación de l'alfabeto cirilico, pero cinco anatas mes tardi pasó a emplegar-se l'alfabeto latino. En 1939 se tornó a fer servir un alfabeto cirilico.

Aspectos socioculturals[editar | modificar o codigo]

Situación cheografica[editar | modificar o codigo]

Lo khacaso ye parlato principalment a Khacasia, republica d'a Federación rusa a lo sud de Siberia. Os gïrgïs mes viellos d'a compleganza d'o Nonni (Heilongjiang) charran tamién o khacaso, pero no lis ne transmitioron a las cheneracions posteriors por o que ye en camín de desapareixer.

Situación social[editar | modificar o codigo]

Encara que lo numbro de khacasos ronda es 80.000, només entre 60.000 y 65.000 tienen per idioma lo khacaso; la mayoría son bilingües en khacaso y ruso.

Variación diatopica[editar | modificar o codigo]

Tradicionalment s'ha estallato l'idioma khacaso en bels dialectos prou amanatos entre élls, que teneban per nombre lo d'as diferens tribus: sagai, kacha, koibal, beltir y kîzîl. Manimenos, ixos nombres representan las antigas unidaz administrativas mes que no grupos tribals u lingüisticos.

Una migración de kirguizes d'o Yenisei-khacasos ta Dzhungaria en l'anyo 1703 y, dimpués de l'anyo 1759 a deportación dende Dzhungaria ta Manchuria por orden d'os nuevos dominadors Qing levó a uns parlants d'o khacaso a la compleganza d'o Nonni (Heilongjiang), on s'ha charrato o dialecto Fuyü Gïrgïs u Fu-Yu Kirgiz, que ye en proceso de desaparición ya irreversible.

Literatura[editar | modificar o codigo]

Los primers rechistros de l'idioma fuoron feitos meyato lo sieglo XIX per lo lingüista finlandés, Matthias Castrén, que viachó per l'Asia central y septentrional entre 1845 y 1849, y escribió sobre lo dialecto koibal. Wilhelm Radloff viachó con frecuencia per la rechión meridional de Siberia entre 1859 y 1870. Lo resultato d'a suya investigación fue publicato en o suyo diccionario de cuatre volúmens y en a suya serie de diez volúmens de textos turquicos. Lo segundo volumen contién es suyos materials sobre lo khacaso, acompanyatos de traducción alemana. Lo volumen nobén fue parato per lo estudián de Radloff, Katanov, un sagai, que contién mes materials d'o khacaso, acompanyatos de traducción t'o ruso.

Lo khacaso literario se farchó només que dimpués d'a Revolución rusa de 1917, y se basa en os dialectos centrals sagai y kacha; lo dialecto beltir ye estato prou asimilato per lo sagai, y lo koibal per lo kacha.

Vinclos exteriors[editar | modificar o codigo]