Fuso

De Biquipedia
Pa atros emplegos de fuso se veiga Fuso (desambigación).
Un fuso pa filar.

O fuso (d'o latín <FUSU[1]) yera una ferramienta de madera que s'emplegaba pa filar y tamién pa torcer os filos que se sacaba de fibras naturals, como a lana, o lino y o canyimo, que d'antigos se filaba de manera artesanal en as casas y yeran a materia prima d'an se feba toz os teixius, tanto a ropa d'as personas como a de casa u o campo.

O fuso s'emplegaba de conchunta con a rueca, formando un doblet de trastes inseparables: en a rueca s'«enrocaba» os brins u flocos d'a fibra a filar, y con o fuso se reculliba o filo que resultaba, que en rematau o proceso se deciba que yera una «fusada».

Composición[editar | modificar o codigo]

Se composaba de dos piezas. Un palico de madera que yera mas amplo en o centro u por abaixo seguntes si o fuso yera pa filar u pa torcer filos mas bastos, que en o cabo d'alto, que siempre yera o mas fino. De o palo en deciban a «filadera».[1][2] O fuso tamién teneba una pieza d'o mesmo material que teneba un forato en o centro pa entrascar-lo-ie, con tal de fer peso en a parte que luego iría abaixo, y que se deciba «roda»[1] u «rodeta».[1][2]

En os fusos de filar, se miraba que fesen mas peso por un estrimo, de forma que cuan dimpués en filar se pendeba con o filo, fese que o fuso adoptase una posición vertical. Os fusos de torcer por contra yeran mas gordos en medio, y a rodeta se les meteba astí,[1] concentrando tot lo peso.

Emplego[editar | modificar o codigo]

A Filadera (pintura d'Artur Loureiro). En a suya man dreita pende o fuso.

O fuso teneba la misión de mantener estirau o filo y, de vez, enrollar-lo arredol d'a filadera y asinas fer que en rematar a fayena se podese sacar a fusada toda chunta. Pa ixe menester, a «filadera» u o «filador» (que ye a persona que fila) teneba que ligar o primer estrimo d'o filo en a punta d'o fuso y contino tirar-lo a chirar pendiu en l'aire con os didos.

Pa filar con fuso y rueca caleba tener buena traza, con que nomás lo feban a buen paso as personas que teneban esperencia. As chóvens soleban ir mas a-espacio dica que no pillaban a practica de fer-lo.

A fayena de filar yera lenta y laboriosa y, en a economía d'autarquía d'o mundo rural d'antes, la feban mas que mas as mullers. Se teneba que dedicar toz os ratos que se podese a filar con a rueca y o fuso pa poder sacar un reuto de fusadas que valese cosa, con que as mullers aprofitaban cualsiquier inte d'inactividat entre os treballos d'a casa u d'o campo pa meter-se a filar. I habeba pocos filadors u filaderas que s'adedicasen nomás que a ixo de forma profesional; yera mas una fayena complementaria a os atros treballos que a ratos feban a mayoría d'as mullers.

Sobre o poco rendimiento que daba filar en hai una dicencia que fa entender que, anque un treballo dé poco a ganar, menos en da no fer cosa:

Poco se gana en filar, pero menos en mirar.[3]
Popular.

Se veiga tamién[editar | modificar o codigo]

Referencias[editar | modificar o codigo]

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 MOTT, Brian L.. Diccionario etimológico chistabino-castellano castellano-chistabino. Institución «Fernando el Católico». Zaragoza, 2000. ISBN 84-7820-553-5
  2. 2,0 2,1 SATUÉ SANROMÁN, José María. La vida tradicional en el Pirineo. Editorial Pirineo. Uesca, 2020. ISBN 978-84-17817-20-6. P. 177.
  3. DIESTE, José Damián. Adivinanzas del Alto Aragón. Xordica, 2009. ISBN 978-84-96457-40-9.