Forato negro

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Imachen simulata d'un forato negro debant d'a carrera de Sant Chaime. O forato tien 10 masas solars y se troba a bels 600 km de distancia.

En astronomía, un forato negro ye un astro u obchecto celeste con una densidat tal que a suya fuerza gravitatoria ye tan cerenya que a velocidat d'escape ye superior a la velocidat d'a luz. Por tanto, cosa que se trobe aintro d'o suyo horizont d'escaicimientos no puet eslampar-ne si no ye a traviés d'o efecto túnel cuantico (radiación de Hawking). O termin "forato negro" no s'ha d'entender como un "forato" en o sentito usual d'o termin sino como una rechión d'o espacio d'a que res no puet eslampar, ni sisquiera la luz. Por iste motivo se lis diz "negros".

Historia

L'astronomo alemán Karl Schwarzschild estió l'en primeras en proposar la existencia d'os foratos negros en 1915 basando-se en a teoría cheneral d'a relatividat de Albert Einstein. En 1939 os fisicos Robert Oppenheimer y Hartland Snyder contrimostroron que los foratos negros no nomás yeran un traste matematico sino que tamién podeban existir en o mundo real.

Imachen real d'o forato negro M87* en o centro d'a galaxia Messier 87 (u Virgo A).

En abril de 2019 se publicó la primera imachen d'un forato negro. Estió realizada per l'equipo d'o telescopio EHT (Event Horizon Telescope) y se tracta d'o forato negro clamau M87* que ye en o centro d'a galaxia Messier 87 (u Virgo A).

Partis d'un forato negro

En o centro d'un forato negro, seguntes prediz a relatividat cheneral, bi ha siempre una singularidat, un punto infinitament chicot de densidat y gravedat infinitas que plega a un volumen nulo y a un radio cero. Istos "infinitos" y "ceros" lo que realment contrimuestran ye que a relatividat cheneral no ye adecuata ta describir-los, y que probablement se necesita una teoría cuantica d'a gravedat.

L'horizont d'escaicimientos ye a superficie que marca la muga dende a on que ya no puet eslampar cosa y a on que a luz orbita o forato, dimpués bi ha o limite estatico, por l'interior d'o cual ya nomás bi ha un camín, o que marca la gravedat. A ergosfera ye a parti que queda por difuera de l'horizont d'escaicimientos, d'a cual, en teoría, encara se puet eslampar. A materia que caye a un forato negro forma a ormino un disco d'acreción, que chira arredol d'o forato negro producindo radiación electromagnetica.

I hai tamién una esfera de fotons que ye un aniello formau per os fotones emitius per a materia d'o disco d'acreción.

Propiedaz d'os foratos negros

Se considera que los foraus negros tienen tres propiedaz que los definen:

• masa.
• carga electrica.
• momento angular.

Clasificación

Dependendo d'a suya masa se pueden definir distintos tipos de foratos negros:

• Forato negro supermasivo, cuan a suya masa tiene millons u decenas de mils de millons de vegadas d'a masa d'o Sol. Iste tipo de foratos gosan estar en o centro de cuasi totas as galaxías. Asinas, per eixemplo, en o centro d'a nuestra galaxia, a Carrera de Sant Chaime, se troba lo forato negro supermasivo clamau Sagitario A*.
• Forato negro estelar que ye formau per o colapso gravitacional d'una estrela masiva. Iste ye lo tipo de foratos negros petuliaus per primera vegada dentro d'a teoría d'a relatividat cheneral.
• Microforato negro: son obchectos hipoteticos basaus en a gravedat cuantica.

Vinclos externos

• Se veigan as imáchens de Commons sobre Os foratos negros.

• Datos: Q589
• Multimedia: Black holes / Q589