Diferencia entre revisiones de «Oiratos»

De Biquipedia
Contenido eliminado Contenido añadido
AraBot (descutir | contrebucions)
m →‎Historia: clean up, replaced: serbir → servir, resistenzia → resistencia
Sin resumen de edición
Linia 1: Linia 1:
{{Grafía_87}}
{{pueblo
{{pueblo
|imachen =
|imachen =
Linia 21: Linia 20:
|relazionatos = [[Pueblos mongols]]
|relazionatos = [[Pueblos mongols]]
}}
}}
Os '''Oiratos''' son [[pueblos mongols|mongols]] occidentals que abitan en l'ueste de [[Mongolia]] ([[Hobdo]]) a rechión china de [[Xinchiang]], entre o [[Tien Xan]] e l'[[Altai]], una parte de [[Quingai]], e a cuenca d'o Nonni en [[Manchuria]]. En lur apocheu creyoron un imperio que iba dende o [[Laco Balkhax]] dica a [[Gran Muralla China]].
Os '''oiratos''' son [[pueblos mongols|mongols]] occidentals que habitan en l'ueste de [[Mongolia]] ([[Hobdo]]) a rechión china de [[Xinchiang]], entre o [[Tien Xan]] y l'[[Altai]], una parte de [[Quingai]], y a cuenca d'o Nonni en [[Manchuria]]. En lur apocheu creyoron un imperio que iba dende o [[Laco Balkhax]] dica a [[Gran Muralla China]].


== Historia ==
== Historia ==
Os mongols occidentals encomenzoron a estar una amenaza pa os intreses chinos enta a decada de 1430, años dimpués que Hongku ese benzito a os mongols orientals. En 1449 derrotan a os chinos en [[Shaanxi]], fan prisionero a lo emperador e se dedican a lo pillache en o norte de [[China]]. A meyatos d’o sieglo XV tamién atacan a lo [[Canato Chagatai]]. Sindembargo no creyarán un poder unificato e tienen disputas entre ellos. A la muerte d'o Can [[Esen]] (1455) os oiratos se troban dibiditos en quatre tribus, (os oiratos prenen o etnonimo d'o mongol ''Dörben Oirat'', "os quatre federatos"):
Os mongols occidentals encomenzoron a estar una amenaza pa os intreses [[China|chinos]] enta a decada de 1430, anyos dimpués que Hongku ese vencito a os [[mongols orientals]]. En 1449 derrotan a os chinos en [[Shaanxi]], fan prisionero a lo emperador y se dedican a lo pillache en o norte de [[China]]. A meyatos d'o sieglo XV tamién atacan a lo [[Khanato Chagatai]]. Manimenos no creyarán un poder unificato y tienen disputas entre ellos. A la muerte d'o Khan [[Esen]] (1455) os oiratos se troban dividitos en quatre tribus, (os oiratos prenen o [[etnonimo]] d'o mongol ''Dörben Oirat'', "os quatre federatos"):
*Os [[choros]], en a bal d'o [[Ili]].
*Os [[choros]], en a val d'o [[río Ili|Ili]].
*Os [[khoxoz]], en a rechión d'Urumtoi.
*Os [[khoxotz]], en a rechión d'[[Urumtoi]].
*os [[derbez]], en a bal d'Irtich.
*os [[derbetz]], en a val d'[[Irtich]].
*os [[torgoz]], en Targobatai.
*os [[torgotz]], en [[Targobatai]].


Os chinos se pueden recuperar e recostruyen a [[Gran Muralla Chinesa|Gran Muralla]] a partir de 1474. Entre os Oiratos a branca d'os Choros ye a que prene mayor importanzia e més tarde serán conoxitos como "Dzungaros". En o sieglo XVI, enta 1620 se fan budistas lamaístas.
Os chinos se pueden recuperar y recostruyen a [[Gran Muralla Chinesa|Gran Muralla]] a partir de 1474. Entre os oiratos a branca d'os choros ye a que prene mayor importancia e més tarde serán conoixitos como "Dzungaros". En o sieglo XVI, enta 1620 se fan budistas lamaístas.


Resultato d'a luita entre choros e torgoz, os torgoz fuyen ta l'ueste e s'establexen en a Baixa Bolga chunto con fazions d'os [[khoxoz]] e [[derbez]]. En a Bolga serán conoxitos por os rusos como ''[[Calmucos|Kalmyc]]'' prenendo o etnonimo que fan servir os turqueses (''Kalmuc''). En a primera metat d'o sieglo XVII os choros con base en [[Tarbagatai]] erichen un nuebo estato e prenen o nombre de Dzungaros. O can [[Baatur Contaichi]] (1634-1653) asegura as mugas occidentals con os [[kazacos]]. En 1642 interbienen en o Tíbet e bi imposan a lo [[Dalai Lama]] como sobirán d'o país. Galdan, un fillo de [[Baatur Contaichi]] educato como lama en o [[Tíbet]] manda matar a los suyos chirmans e se fa con o poder en 1676 proclamando-se rei d'os choros e khochoz. Baixo a direzión de [[Galdan]] ocupan [[Caxgaria]] enta 1677 deponendo a lo can Ismail d’a dinastía [[Chatagai]]. Dimpués s’anexionó [[Turfán]] e [[Hami]]. En a decada de 1680 os dzungaros atacoron a os khalkhas (mongols orientals), ocupando parte de lur territorio (1688). Os khalkhas rematan alineyando-sen con os Manchuz pa recuperar os territorios perditos. O sobirán manchut de China, [[Kangxi]] contraataca en 1696 e refusa a os dzungaros grazias a l'artillería, encara que no los derrota e continan resistindo. [[Galdan]] se suizida en 1697.
Resultato d'a luita entre choros y torgotz, os torgotz fuyen ta l'ueste e s'estableixen en a baixa Volga chunto con faccions d'os [[khoxotz]] y [[derbetz]]. En a Volga serán conoixitos por os rusos como ''[[Calmucos|Kalmyc]]'' prenendo o etnonimo que fan servir os turqueses (''Kalmuc''). En a primera metat d'o sieglo XVII os choros con base en [[Tarbagatai]] erichen un nuevo estato y prenen o nombre de Dzungaros. O khan [[Baatur Contaichi]] (1634-1653) asegura as mugas occidentals con os [[kazacos]]. En 1642 intervienen en o [[Tíbet]] y bi imposan a lo [[Dalai Lama]] como sobirán d'o país. Galdan, un fillo de [[Baatur Contaichi]] educato como lama en o [[Tíbet]] manda matar a los suyos chirmans e se fa con o poder en 1676 proclamando-se rei d'os choros y khochotz. Baixo a dirección de [[Galdan]] ocupan [[Caxgaria]] enta 1677 deponendo a lo khan Ismail d'a dinastía [[Chatagai]]. Dimpués s'anexionó [[Turfán]] y [[Hami]]. En a decada de 1680 os dzungaros atacoron a os [[khalkhas]] ([[mongols orientals]]), ocupando parte de lur territorio (1688). Os khalkhas rematan alineyando-sen con os Manchutz pa recuperar os territorios perditos. O sobirán manchut de China, [[Kangxi]] contraataca en 1696 y refusa a os dzungaros gracias a l'[[artillería]], encara que no los derrota y continan resistindo. [[Galdan]] se suizida en 1697.


[[Tsewan-Rabdan]] prene o poder en 1697-1727, e mantiene o dominio dzungaro en Asia Zental. S'enfrentó a los rusos en a cuenca d'o Yenisei en [[1716]] obligando-los a retrozeder. Os Tibetans promozionan un nuebo [[Dalai Lama]], que os manchuz reconoxen e como reazión os dzungaros prenen e saqueyan Lhasa en 1717. A influencia china en o Tíbet encomienza en 1720 quan a interbenzión manchut forachita a os oiratos. [[Galdan-Tsereng]] prene o poder en 1727-1745 s’enfrenta a los chinos pero en 1731 fracasa en o intento de benzer a los [[khalkhas]] y en 1732 en o intento de recuperar l’oasis de [[Hami]], (zentro de rutas d’o Turquestán oriental), perdito en 1697. A resistencia dzungara dura dica 1745 quan esclata entre ellos una crisis suzesoria en a que bi habió una rebuelta popular que posó en o poder a un lama, que beyó como se desfeba uno d’os alazez d’o Imperio Dzungaro: Os choros perdioron a echemonía sobre os atros pueblos oiratos: os [[derbez]] e os [[khochoz]]. O suzesor d’ixe lama no podió ebitar a independenzia de [[Caxgar]] e no podió resistir os ataques d’os [[manchuz]] en 1755-1757, que embadioron o país, derrotorons a os dzungaros y esterminoron a una parte important d’a poblazión. D’esta traza China torna a ocupar territorios d’Asia Zental como [[Caxgaria]]. Os chineses tornoron a estar presents en territorios d'[[Asia Zentral]] que abandonoron fa sieglos, son batizatos como [[Xinchiang]] (Nuebos confins).
[[Tsewan-Rabdan]] prene o poder en 1697-1727, y mantiene o dominio dzungaro en [[Asia Cental]]. S'enfrentó a los rusos en a cuenca d'o Yenisei en [[1716]] obligando-los a retroceder. Os Tibetans promocionan un nuevo [[Dalai Lama]], que os manchutz reconoixen y como reacción os dzungaros prenen y saqueyan Lhasa en 1717. A influencia china en o Tíbet encomienza en 1720 quan a intervención manchut forachita a os oiratos. [[Galdan-Tsereng]] prene o poder en 1727-1745 s’enfrenta a los chinos pero en 1731 fracasa en o intento de benzer a los [[khalkhas]] y en 1732 en o intento de recuperar l'oasis de [[Hami]], (centro de rutas d'o Turquestán oriental), perdito en 1697. A resistencia dzungara dura dica 1745 quan esclata entre ellos una crisis succesoria en a que bi habió una revuelta popular que posó en o poder a un lama, que veyó como se desfeba uno d'os alazetz d'o Imperio dzungaro: Os choros perdioron a hechemonía sobre os atros pueblos oiratos: os [[derbetz]] y os [[khochotz]]. O succesor d'ixe lama no podió evitar a independencia de [[Caxgar]] y no podió resistir os ataques d'os [[manchutz]] en 1755-1757, que invadioron o país, derrotoron a os dzungaros y exterminoron a una parte important d'a población. D'esta traza China torna a ocupar territorios d'[[Asia Cental]] como [[Caxgaria]]. Os chineses tornoron a estar presents en territorios d'[[Asia Central]] que abandonoron fa sieglos, son baptizatos como [[Xinchiang]] ("Nuevos confins").


Bels oiratos que se refuchioron en a Baixa [[Bolga]] combenzioron a os torgots pa que tornasen ta Dzungaria e creyasen de nuebo un imperio mongol occidental, pero en o camín de tornata fuoron benzitos por os manchuz, que permitioron a los superbibients estar repobladors d'a bal d'o [[Ili]] y estar ixemenatos por o territorio mongol.
Bells oiratos que se refuchioron en a baixa [[Bolga]] convencioron a os torgotz pa que tornasen ta Dzungaria y creyasen de nuevo un imperio mongol occidental, pero en o camín de tornata fuoron vencitos por os manchutz, que permitioron a los supervivients estar repobladors d'a val d'o [[Ili]] y ser ixemenatos por o territorio mongol.


Os pocos oiratos que sobrebiben seguirán una evolución paralela a la d'os atros mongols baixo dominio manchut: a teocrazia lamaísta ye a prenzipal estituzión d'os países mongoles. Una buena parte d'a poblazión masculina se fan lamas, con o que desapareixe o potenzial guerrero. Se difunde una cultura tibetana muito conserbadora. A masa d'a poblazión queda en un estato pareixito a un basallache debant d'os Cans mongols ereditarios e a teocrazia lamaísta.
Os pocos oiratos que sobreviven seguirán una evolución paralela a la d'os atros mongols baixo dominio manchut: a teocracia lamaísta ye a prencipal institución d'os países mongols. Una buena parte d'a población masculina se fan lamas, con o que desapareixe o potencial guerrero. Se difunde una cultura tibetana muito conservadera. A masa d'a población queda en un estato pareixito a un vasallache debant d'os khans mongols hereditarios y a teocracia lamaísta.


== Bibliografía ==
== Bibliografía ==
*[[Jean Sellier]]. ATLAS DE LOS PUEBLOS DEL ASIA MERIDIONAL Y ORIENTAL. Acento Editorial.
*[[Jean Sellier]]. ''ATLAS DE LOS PUEBLOS DEL ASIA MERIDIONAL Y ORIENTAL''. Acento Editorial.
* [http://www.hamagmongol.narod.ru/oyirad/index_e.htm Oyirad-mongols (shot notes, photo, historical review, maps)]
* [http://www.hamagmongol.narod.ru/oyirad/index_e.htm Oyirad-mongols (shot notes, photo, historical review, maps)]
* [http://khamagmongol.com/chuulgan Mongolistic forum]
* [http://khamagmongol.com/chuulgan Mongolistic forum]

Versión d'o 11:02 17 may 2011

Plantilla:Pueblo Os oiratos son mongols occidentals que habitan en l'ueste de Mongolia (Hobdo) a rechión china de Xinchiang, entre o Tien Xan y l'Altai, una parte de Quingai, y a cuenca d'o Nonni en Manchuria. En lur apocheu creyoron un imperio que iba dende o Laco Balkhax dica a Gran Muralla China.

Historia

Os mongols occidentals encomenzoron a estar una amenaza pa os intreses chinos enta a decada de 1430, anyos dimpués que Hongku ese vencito a os mongols orientals. En 1449 derrotan a os chinos en Shaanxi, fan prisionero a lo emperador y se dedican a lo pillache en o norte de China. A meyatos d'o sieglo XV tamién atacan a lo Khanato Chagatai. Manimenos no creyarán un poder unificato y tienen disputas entre ellos. A la muerte d'o Khan Esen (1455) os oiratos se troban dividitos en quatre tribus, (os oiratos prenen o etnonimo d'o mongol Dörben Oirat, "os quatre federatos"):

Os chinos se pueden recuperar y recostruyen a Gran Muralla a partir de 1474. Entre os oiratos a branca d'os choros ye a que prene mayor importancia e més tarde serán conoixitos como "Dzungaros". En o sieglo XVI, enta 1620 se fan budistas lamaístas.

Resultato d'a luita entre choros y torgotz, os torgotz fuyen ta l'ueste e s'estableixen en a baixa Volga chunto con faccions d'os khoxotz y derbetz. En a Volga serán conoixitos por os rusos como Kalmyc prenendo o etnonimo que fan servir os turqueses (Kalmuc). En a primera metat d'o sieglo XVII os choros con base en Tarbagatai erichen un nuevo estato y prenen o nombre de Dzungaros. O khan Baatur Contaichi (1634-1653) asegura as mugas occidentals con os kazacos. En 1642 intervienen en o Tíbet y bi imposan a lo Dalai Lama como sobirán d'o país. Galdan, un fillo de Baatur Contaichi educato como lama en o Tíbet manda matar a los suyos chirmans e se fa con o poder en 1676 proclamando-se rei d'os choros y khochotz. Baixo a dirección de Galdan ocupan Caxgaria enta 1677 deponendo a lo khan Ismail d'a dinastía Chatagai. Dimpués s'anexionó Turfán y Hami. En a decada de 1680 os dzungaros atacoron a os khalkhas (mongols orientals), ocupando parte de lur territorio (1688). Os khalkhas rematan alineyando-sen con os Manchutz pa recuperar os territorios perditos. O sobirán manchut de China, Kangxi contraataca en 1696 y refusa a os dzungaros gracias a l'artillería, encara que no los derrota y continan resistindo. Galdan se suizida en 1697.

Tsewan-Rabdan prene o poder en 1697-1727, y mantiene o dominio dzungaro en Asia Cental. S'enfrentó a los rusos en a cuenca d'o Yenisei en 1716 obligando-los a retroceder. Os Tibetans promocionan un nuevo Dalai Lama, que os manchutz reconoixen y como reacción os dzungaros prenen y saqueyan Lhasa en 1717. A influencia china en o Tíbet encomienza en 1720 quan a intervención manchut forachita a os oiratos. Galdan-Tsereng prene o poder en 1727-1745 s’enfrenta a los chinos pero en 1731 fracasa en o intento de benzer a los khalkhas y en 1732 en o intento de recuperar l'oasis de Hami, (centro de rutas d'o Turquestán oriental), perdito en 1697. A resistencia dzungara dura dica 1745 quan esclata entre ellos una crisis succesoria en a que bi habió una revuelta popular que posó en o poder a un lama, que veyó como se desfeba uno d'os alazetz d'o Imperio dzungaro: Os choros perdioron a hechemonía sobre os atros pueblos oiratos: os derbetz y os khochotz. O succesor d'ixe lama no podió evitar a independencia de Caxgar y no podió resistir os ataques d'os manchutz en 1755-1757, que invadioron o país, derrotoron a os dzungaros y exterminoron a una parte important d'a población. D'esta traza China torna a ocupar territorios d'Asia Cental como Caxgaria. Os chineses tornoron a estar presents en territorios d'Asia Central que abandonoron fa sieglos, son baptizatos como Xinchiang ("Nuevos confins").

Bells oiratos que se refuchioron en a baixa Bolga convencioron a os torgotz pa que tornasen ta Dzungaria y creyasen de nuevo un imperio mongol occidental, pero en o camín de tornata fuoron vencitos por os manchutz, que permitioron a los supervivients estar repobladors d'a val d'o Ili y ser ixemenatos por o territorio mongol.

Os pocos oiratos que sobreviven seguirán una evolución paralela a la d'os atros mongols baixo dominio manchut: a teocracia lamaísta ye a prencipal institución d'os países mongols. Una buena parte d'a población masculina se fan lamas, con o que desapareixe o potencial guerrero. Se difunde una cultura tibetana muito conservadera. A masa d'a población queda en un estato pareixito a un vasallache debant d'os khans mongols hereditarios y a teocracia lamaísta.

Bibliografía